MAUCATAR-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 29 fulan-Setembru 2014, foin lalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade sira kona-ba lei rai nian iha Suku Matai Sub-Distritu Maucatar, Distritu Covalima.

Iha senseblizasaun ne’e, SETP hateten, sebseblizasaun importante tebes ba komunidade sira atu bele hatene, atu nune’e bainhira mosu problema ruma kona-ba rai iha iha sira nia suku ka iha sira nia hela-fatin bele iha koinesementu ona.

Jaime mós husu ba komunidade sira bainhira mosu problema ruma kona-ba rai tenki buka malu tuur hamutuk hodi bele rezolve.

Membru governu ne’e salienta mós, rai prinsipál ba ema nia moris, tanba buat hotu halo iha rai nia leten, tanba ne’e iha konstituisaun RDTL artigu 54, hodi ko’alia kona-ba direitu ba propriedade privada.

Iha artigu 54 konstituisaun RDTL ne’e seksaun dahuluk hateten, ema hotu-hotu iha direitu ba propriedade privada, no bele fó ba ema seluk wainhira sei moris no mós wainhira mate, tuir lei nia lala’ok.

Maske iha konstituisaun fó dalan ba sidadaun hotu-hotu, maibé oinsa maka esplika ba komunidade sira hodi labele kumpriende sala, tanba dalaruma komunidade sira uza okupa hela ema seluk nia sasan mós hateten sira nia direitu.

Tanba ne’e, iha 2003 estadu kria tan lejizlasaun rai nian maka hanesan lei Nú. 1/2003, Dekretu Lei Nú. 19/2004 no Lei Nú. 12/2005.

Bazeia ba lejizlasaun rai nian sira ne’e konsagra ona fó-hanoin ba sidadaun hotu hodi bele sai na’in ba rai no fatin ne’e maka rasik. No bandu atu halo okupasun ba ema seluk nia rai no hela-fatin.

Atu sai na’in ba rai tuir Jaime tenki sai na’in ba rai no fatins ira ne’ebé maka rasi, sosa hosi ema seluk no eransa hosi jerasaun sira.

Kona-ba sidadaun ida bele iha rai nia luan hira, SETP hateten seidauk iha lei ida ne’ebé maka hateten bele okupa rai ho nia luan tuir hakarak.

Maibé bainhira lei rai nian ne’ebé maka veta ona hosi Eis Prezidente Ramos Horta no oras ne’e sei iha hela diskusaun iha Parlamentu Nasionál iha arigu balu ne’ebé maka hateten, bainhira sidadaun ida okupa rai luan nia tenki selu rai-ten ba estadu tuir rai nia luan, bainhira nia selu la bele estadu sei minimiza rai ne’ebé maka nia okupa.

Hatan ba prekupasaun komunidade sira nian kona-ba prosesu kontrusaun airoportu Suai no Suai Supply Base nian SETP husu ba komunidade sira hodi bele fó sira nia kontribuisaun ba dezenvolvimentu, no husu ba suai-oan sira atu labele rona ema seluk hodi impede prosesu dezenvolvimentu, tanba iha futuru suai oan sira maka sei sinte dezenvolvimentu la’os ema hosi fatin seluk.

Senseblizasaun ne’ebé hala’o iha Sede Suku Matai ne’e hetan mós partisipasaun hosi Adiministradór Distritu Covalima, Komandante PNTL Distritu Covalima, Administradór Sub Distritu Maucatar no Xefe Suku inklui mós Xefe Aldeia no Komunidade sira*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP