DNDHC Dirije Meja Redonda PANDU ho SEPI, SES no MAP

Diresaun Nasional Direitus Humanus no Cidadania (DNDHC) dirije reuniaun meja Redonda kona-ba Planu Asaun Nasional Direitus Umanus (PANDU) ho Sekretaria Estadu Promosaun Igualidade (SEPI), Sekretaria Estadu Seguransa (SES) no konsultan Ministériu Agrikultura Peskas (MAP) iha Sentru Formasaun Jurídika Kaikoli Dili, iha loron 18 fulan Juñu 2014.

Iha reuniaun ne’e Diretór DNDHC Ministériu Justisa, Celito Cardoso nu’udar xefi ba programa ne’e hateten”enkontru meza-redonda ne’e importante ba DNDHC atu rona, simu no aprende sa esperiénsia hosi SEPI, SES no MAP nian wainhira hahu halo Planu Asaun Nasionál, hodi nune’e, DNDHC ho ninia ekipa bele aprende pratika diak sira hodi ajuda diak liu tan Ministériu Justisa ba dezenvolvimentu Planu Asaun Nasionál Direitos Humanos nian.”

Iha reuniaun ne’e Diretór DNDHC mós fahe esperensia ne’ebé hala’o ona iha distritu sira no instituisaun relevante sira iha nasional. Iha programa meza redonda ne’e Celito Cardoso hatutan” ami mós halo konsulta públiku ne’ebé loke ba entidades oioin; ho NGOs Nasionál sira, lokal, Internasionál no loke ba ministériu relevante sira. Kona-ba konsulta públiku hala’o to’o iha nível distritu no sub-distritu, ne’ebé konsultasaun halo durante fulan tolu nia laran no involve direitores, tekniku sira, nomós hetan apoiu hosi Assessor Internasionál ida. Iha parte seluk mós involve akademiku sira, UNTL no UNPAZ tanba sira mak iha laboratóriu no Sentru Peskiza Sosiolojia nian.”

Iha fatin hanesan Señora Anjet Lanting, hosi Unidade Assessoria Direitos Humanos Nasoens Unidas (UADH) Nasoens Unidas, iha Timor-Leste, ne’ebé mak durante ne’e fó apoiu ba Ministériu Justisa liu hosi DNDHC hataten “momentu ohin ne’e nu’udar oportunidade diak ba DNDHC atu aprende barak hosi prosesu sira ne’ebé ministériu seluk halo ona, liu-liu SEPI, SES no MAP hodi nune’e bele ajuda diak liu tan ita-nia prosesu dezenvolve planu asaun. UADH mós sei fahe pratika diak balun hosi Nasoens Unidas nian, aprezenta Matadalan Planu Asaun Nasionál Direitos Humanos UNO nian, hodi loke liu tan DNDHC ba meius propriu ba prosesu halo planu ba PANDH iha tinan 2014 ne’e.”

Iha reuniaun ne’e Señora Adalziza Ferreira, hosi Sekretariado Estado ba Promosaun Igualdade (SEPI) fahe esperiénsia ne’ebé sira hal’o tiha ona iha tinan kotuk kona-ba dezenvolve planu asaun hosi SEPI nian katak “ prosesu wainhira hahu Planu Asaun Anuál (PAN), SEPI organiza meius oioin hodi hetan apoiu no hanoin sira. Ministériu savi ne’ebé mak involve hanesan, Ministériu Solidaredade Sosiál (MSS), Ministériu Saude (MS), Ministériu Edukasaun (ME) no SEPI rasik. Prosesu halo planu, iha foku estratéjiku 4 mak sai programa sentral ba Planu Asaun Nasionál Violénsia Bazeia ba Jéneru mak hanesan; prevensaun, protesaun, prosekusaun (lori ba justisa) nomós koordenasaun, monitorizaun no avaliasaun. Prosesu konsulta no hakerek konsege remata durante iha tinan-1 nia laran (2011). Planu Asaun Nasionál Violénsia Bazeia ba Jéneru produs ho periodu ba tinan-3 ne’ebé komesa hosi 2012-2014. Hahu prosesu implementasaun iha 2012, iha tinan kotuk, SEPI konsege produs ona relatóriu ba 2012 nian no agora dadaun prosesu hakerek relatóriu ba tinan 2013 nian.”

Señora Lidia Lopes de Carvalho, Diretora Nasionál, DNPCC, Secretario Estado Segurança (SES). Planu Asaun Nasionál (PAN) Feto, Paz no Seguransa; nu’udar realizasaun hosi Rezolusaun Konsellu Seguransa 1325 ne’ebé Timor-Leste adopta nune’e iha obrigasaun Timor-Leste hodi produz maneria propriu ba implementasaun. Prosesu hakerek no konsulta PAN Feto, Paz no Seguransa foin mak hahu iha 2013, ne’ebé liu ona hosi enkontru barak ho parte defeza (F-FDTL), Polisia (PNTL), PDHJ no Grupo Traballu Jéneru nian. Iha ona prosesu diskusaun nia laran hodi hamosu no deside estrutura PAN 1325 ne’ebé lidera direta hosi Secretario Estado Segurança (SES).”

Señor Matias Tavares, the Food and Agriculture Organization (FAO) reprezenta Ministériu Agrikultura no Peskas (MAP) ne’ebé makra mós presenza iha reuniaun meza redonda ne’e hateten” Planu Asaun Nasionál (PAN) Zero Fome no Mal-nutrisaun nu’udar polítika Ministériu Agrikultura no Peskas ne’ebé hetan apoiu hosi the Food and Agriculture Organization (FAO) iha prosesu hamosu esbosu ba planu ne’e. Prosesu dezenvolve PAN Zero Fome no Mal-nutrisaun komesa hahu ona iha Janeiro 2014. Hafoin aprezentasaun planu iha Parlamentu Nasionál, Primeiru Ministru fó autorizasaun atu lansa PAN ne’e iha fulan Jullu 2014, wainhira iha konférensia CPLP nian. Tanba-ne’e, tempu badak tebes (fulan-4) hodi bele loke luan ba konsulta públiku no kobre buat barak maibe esforsu hirak ne’e konsege dadaun elabora prioridade prinsipál sira, planu asaun kuaze to’o ona 80% hodi fó vizaun ba hakotu hamlaha no mal-nutrisaun hosi 2015-2025.”

Programa meza redonda ne’ebé modera husi Asessor Nasional ba PANDU Ministériu Justisa, Joaozito Viana. Konvidadu sira ne’ebé partisipa iha reuniaun ne’e Señora Adalziza Ferreira husi Sekretaria Estadu Promosaun Igualidade (SEPI), Señora Lidia Lopes de Carvalho husi Sekretaria Estadu Seguransa (SES), Señor Matias Tavares, the Food and Agriculture Organization (FAO) reprezenta Ministériu Agrikultura no Peskas (MAP), Señora Anjet Lanting, hosi Unidade Assessoria Direitos Humanos Nasoens Unidas (UADH) Nasoens Unidas, iha Timor-Leste no Señor Miguel Vilanova husi Ministéreiu Negosiu Estramjeiru (MNE).

João Maupelo da Costa
Ofisial Relasaun Públika no Dokumentasaun