MJ Hala’o Divulgasaun Lei iha Letefoho, Atsabe no Bobonaro


MINISTÉRIU JUSTISA (MJ) hahú iha loron 22 to’o loron 26 fulan-Outubro 2019 foin lalais ne’e hala’o divulgasaun lei ba komunidade sira iha Suku Haufu, Postu Administrativu Letefoho, Suku Lasaun Postu Administrativu Atsabe no Suku Maleubu Postu Administrativu Bobonaro.
Iha divulgasaun ne’ebé hala’o hosi ekipa MJ dunrante semana ida ne’e ko’alia liu kona-bá Lei Nú.13/2017 ne’ebé ko’alia kona-ba, rejime espesiál difinisaun titularidade beins imovel, lei nú.8/2017 kona-ba expropriasaun ba utilidade públika no lei nú.9/2002 kona-bá nasionalidade.

Divulgasuan lei ne’ebé hala’o hosi Diresaun Jerál Terras Propriedades (DGTP-sigla posrtugés), Diresaun Jerál ba Servisu Registu no Notariadu (DGSRN-Sigla Portugés), Diresaun Nasionál Direirus Humanus no Sidadania (DNDHC) no Diresaun Nasionál Asesoria Juridika no Lejislasaun (DNAJL) ne’e hetan partisipasaun másimu hosi autoridade lokál, lideransa komunitária no komunidade sira.
Hanesan na’in ba programa divulgasaun nian diretór Nasionál Direitus Humanus no Sidadanian (DNDHC), Flaviano Leão Moniz hato’o ninia agradesimentu ba lideransa komunitária, oinsa atu fo koinesimentu ba komunidade sira hotu iha area rurais sira, ho esperansa katak, lei rai ho lei sidadania nian ne’ebé sei foun.
Tanba tuir Flaviano, iha lei refere mak sei ko’alia kona-ba oinsá atu sai na’in ba rai. Ne’e hanesan oportunidade di’ak ida oinsá komunidade sira bele hetan informasaun nune’e hosi parte Ministériu Justisa nian mós presiza rona prekupasaun komunidade sira nian.

Diretor ne’e informa mós katak, oinsá atu fahe lei nasionalidade ba komnunidade sira, mak oinsa sidadaun ida atu hetan no lakon ninia sidadania, nune’e mós oinsá atu bele reativu filafali ema nia sidadania.
Iha fatin hanesan Diretór Nasionál Rejistu Notariadu João Fernando Martins Borges hateten, Povu iha direitu atu rona informasaun no ami nia devér mak atu hato’o informasaun.
Diretór ne’e hateten, lei nú.9/2002, kona-ba Nasionalidade ho ninia baze legál mak artigu 3 konstituisaun RDTL, nian ne’ebé ko’alia kona-ba sidadania, iha artigu refere liu-liu iha alinea dahuluk hateten, Iha Repúblika Demokrátika Timor-Leste nia laran iha sidanaia nanis no sidadania husun.

Durante hala’o divulgasaun lei ba komunidade, Xefe Departamentu Peskiza no Lejislasaun ne’ebé Reprezentante Diretór Jerál Terras Propriedades (DGTP), Francisco de Deus, apresia ho partisipasaun komunidade sira nian, tanba ne’e nia parte husu ba komunidade sira bainhira iha problema rai ruma karik buka meius hodi bele rezolve tuir dalan familia nian.
Nia hateten, kona-ba sidadania ho ninia prinsipiu rua hanesan, use cangues no use solace, mak hetan nasionalidade, lakon nasionalidade no sai filafali nasionalidade. Nune’e, sidadaun nanis, mak timor-oan lolós, sidadaun husu mak ema hosi nasaun seluk sai sidadaun timór.

Durante divulgasaun komunidade sira prekupa liu kona-bá rai eransa no rai kultura, tanba durante ne’e komunidade sira seidauk hatene lolós rai kultura ne’e tuir lei pertensia ba familia ida ou ba ema sira ne’ebé partensia ba lisan ida.
Iha parte seluk komunidade sira mós husu ba Ministériu Justisa liu-liu diresaun ne’ebé assume knar ba rejistu nian atu bele halo rezistu moris nian to’o iha suku no area rural sira.*

Ananias Babo Horta
Relasaun Públika DGTP