MINISTÉRIU JUSTISA REALIZA DIVULGASAUN LEI IHA POSTU ADMINISTRATIVU HA’AT


Ministériu Justisa (MJ) liuhosi Diresaun Nasional Direitus Umanus no Sidadania (DNDHC) hala’o divulgasaun Lei N.° 13/2017 kona-ba Rejime Espesiál ba Titularidade Bein Imovel, Lei N.° 8 2017 kona-ba Expropriasaun ba Utilidade Públiku no Lei N. 9/2002 kona-ba Nasionalidade iha Postu Administrativu 4 mak hanesan, Postu Administrativu Maubara, hahu iha loron 8 jullu 2019, Postu Administrativu Maliana, 9 Jullu 2019, Postu Administrativu Atsabe, 11 Jullu 2019 no ikus iha Postu Administrativu Hatolia, 12 Jullu 2019.

Momentu intervensaun Ministru Justisa, Manuel Carceres da Costa abertura iha Maliana hateten, “Ita sei prepara lei komplementariu balun ba konselu Ministru no Parlamentu Nasional hodi kompleta lei N.° 13/2017 no lei N.° 8/2017, ho divulgasaun ne’e sei fo kuiñesimentu ba ita atu hatene oinsa sai nain ba rai no rai ne’ebé ema nian no dominu públiku no privadu estadu nian tuir lei.”
“Intensaun divulgasaun ne’e hodi fo kuiñesimentu lei rai nian no informasaun sobre nasionalidade ba komunidade sira nune’e prevene konflitu no karik infrenta problema buka solusaun tuir lei,” tenik Diretur DNDHC, Flaviano Moniz Leão iha kada fatin divulgasaun sira refere.

Iha Maliana, Reprezentante Prezidenti Autoridade Munisipiu Bobonaro hatete katak agradese ba Ministeriu Justisa mai divulga lei iha ami nia area, iha ne’e problema barak ida mós kona-ba rai ne’e. agradesimentu no prekupasaun kuaze atu hanesan mos hato’o hosi administrador postu tolu (Maubara, Atsabe no Hatolia).
Ekipa tekniku Ministériu Justisa mak hala’o divulgasaun ne’e kompostu hosi Diresaun Nasional Asesoria Juridika no Lejislasaun, Diresaun Nasional Direitus Umanu no Sidadania no Diresaun Nasional Rejistu no Notariadu. Kontiudu esplikasaun hosi tekniku direta ba lei N.°13/2017 katak se ita dehan nain ba rai entaun iha direitu uluk nian primariu mak hanesan direitu perfeita, hak milik no direitu informal buat hirak ne’e mos ejiji sertifikadu no evidensia ne’ebé klaru.Se ita dehan direitu ba uza, aluga entaun ita iha direitu uluk nian sekundariu hanesan aforamento, hak guna bangunan no guna usaha, esplika mos dominu públiku estadu nian mak hanesan tasi, mota, be’e matan, foho, aero, liu tan iha dominu privadu estadu nian mak hanesan edifisiu ka rai sira ne’ebé administra ou abandona hosi tempu Postugis, Indonesia ezemplu edifisiu ka rai públiku hanesan ofisiu ba públiku, Hospital, edifisiu Polisia no Defeza nst. Atu sai nain ba rai liuhosi pose laos ba dominu publiku ka privadu esadu nian nst. Liu tan ba lei N.° 8/2017 define katak enkuantu estadu presiza rai, estadu husu ka expropria rai privadu ema ruma nian ho indeminizasaun hodi utiliza rai ne’e ba públiku, ezemplu uza ba semiteriu públiku, hospital nst depende planu estadu nian.

Expropriasaun ne’e mos laos naran hadau sidadaun nia rai deit maibe sei liuhosi indeminizasaun mak foin muda ema hosi fatin ida, expropriasaun ne’e tenki liuhosi Konselu Ministru no antes realiza presija iha estudu benefisiariu, planu programa, iha akordu, iha lisensa ambiental no seluk tan no kontiudu informasaun legal balun liga ho lei N.° 9/2002 esplika katak sai nasionalidade Timorense nia prosesu sei hare ba fatin moris no ran, ita iha sidadaun nanis no husun. Nanis signifika Timor-oan duni ka inan ka aman ida hosi Timor-oan nst, sidadaun husun katak ema entranjeiru maibe tanba tuir laen ka fen sai sidadaun Timorense, ida ne’e sei kompleta rekezitus no hala’o teste ida hodi sai sidadaun Timorense, teste hala’o iha Ministériu Justisa liuhosi Diresaun Nasional Rejistu no Notariadu. Alende ne’e mós iha naturalizasaun, Ministru Justisa mak sei deside nomos liuhosi ita Parlamentu Nasional bele fó nasionalidade liuhosi resolusaun nst.

Divulgasaun iha postu hirak ne’e sura hamutuk ho total partisipante 457, iha mós hala’o no asiste direita hosi Ministru Justisa, Manuel Carceres da Costa, Diretur DNDHC, Flaviano Moniz Leão, Diretur DNAJL, Nelinho Vital, Diretur DNRN, Joaõ Fernando Borges Martin, akumpaña mós hosi Diretur DNRN no DNTPSC Munisipiu, Komandante no Reprezentante Polisia Eskuadra Postu Liquisa, Maliana, Atsabe no Hatolia no ekipa tekniku balun hosi DNDHC no DNAJL.(C)

Carmelindo da Silva Caeatno
Tekniku Superior, DNDHC MJ