Konsulta Públiku lei ba rai datoluk iha Lautem, MJ : Ema Hotu Iha Direitu Atu Hatama Deklarasaun Nain ba Rai

Lautem, 14 de Jullu de 2009
Konsultasaun Públiku ante projetu lei ba rai datoluk nian ne’ebé hala’o durante loron ida iha Lospalos Distritu Lautem, Tersa (14/7) foin lalais ne’e, Ministra da Justisa husu atu ema hotu iha direitu atu hatama deklarasaun kona ba nain ba rai.

Atu sai nain ba rai,tuir Ministra Justisa Lúcia Maria Brandão Freitas Lobato, ema ne’e tenki sidadaun TL, no sei la sai nain ba rai wainhira ema ne’e sidadaun estranjeiru.

Iha konsultasaun publiku ne’ebé hetan partisipasaun maximu hosi entidades tomak iha distritu Lautem enkluimos ho Embaixadór hosi Estadus Unidos Amerika ne’e Ministra hateten, nia sinte antosiazmu ho prezensa komunidade sira nian durante konsultasaun publiku lei de terras nian iha Lautem, tanba tuir Ministra ho esforsu administrador ho liders lokais sira nian hafoin hetan partisipasaun maximu hosi komunidades.

“Hau haree preokupasaun komunidade sira nian iha distritu Lautem ne’e, hanesan deit ho komunidade sira iha Distritu Manatuto no Baucau, tanba sira preokupa liu kona ba baliza no tanah adat, inklui mos ho ema sidadaun Timor Leste ne’ebé oras ne’e sai ona hanesan sidadaun estranjeiru.” Dehan Ministra.

Iha fatin hanesan Ministra mos hateten, anteprojeto ba konsultsaun lei rai nian ne’e hetan mos apoiu finanseiru hosi USAID ne’ebé ho nia montante US$10.000.000,00 (Dez Milloins Dollares Amerikanu-red) ba peidodu tinan lima.

Apoiu refere, tuir ministra, povu Amerikanu sira fo liu hosi programa “Ita nia Rai” ne’ebé hahú iha 2008 tinan kotuk komesa ona halao sira nia servisu hodi ajuda diresaun nasional terras Propriedade e Servisu Cadastrais (DNTPSC) iha TL.

Administrador Distritu Lautem, iha nia abertura husu ba komunidade iha distritu refere atu fo sira nia kontribuisaun ba konsultasaun esbosu lei de Terras ne’ebé halao iha Lospalos.

Problema ba rai no baliza tuir Administrador refere laos iha distritu Lautem deit, maibe kestaun rai sempre hamosu konflitu internal iha distritu tomak.

Administrador ne’e hateten, liu hosi konsultasaun publiku ne’ebé governu realiza hodi haree hikas draft lei de terras nian ne’ebé hakerek ona ne’e bele halo komunidade sira hatene liu tan kona ba se mak bele sai nain ba rai pedasuk ida no se mak iha direitu atu uza ka aluga deit.

Iha fatin hanesan Diretur DNTPSC, Antonio Verdial de Sousa hateten, ho ajuda USAID nian liu hosi Ministeriu da Justisa (MJ) hodi halo dekretu kona ba rai.

Diretur ne’e hateten, tuir dekretu Ministra da Justisa, No.229/2008 hateten, hahú iha fulan Novembru 2008, DNTPSC hahú ona foti dadus kona-ba rai hodi kria baze dadus kona ba ema nia deklarasaun núdar nain ba rai.

Deklarasaun refere tuir Verdial, hatudu ema nia interese sai nain ba rai pedasuk ne’ebé refere, tanba, tuir dekretu depois de prazu publikasaun ida ne’eb’e labele inferiora to loron 30 bele sai ona dadus ofisial.

Prosesu foti dadus hanesan pasu dahuluk hodi rezolve kestaun rai iha Timor Leste (TL) maibe to’o agora seidauk iha mekanizmu legal atu governu fo sertifikadu nain ba rai.

“Ho rajaun ne’e, ante projetu de Lei ne’ebé ohin ita lansa, Ante projetu Lei de Terras (Lei rai nian-red) mak importante ba sidadaun hotu-hotu,” dehan Antonio.

Ba Partisipante sira nia hateten, lei ida ne’e sei fo dalan ba estadu atu fo sertifikadu nain ba rai ba sidadaun TL, no resolve kestaun haksesuk malu ba rai.Tanba ne’e, estadu hakarak, no presiza rona ema nia opiniaun kona ba ante projetu ba lei rai nian ne’ebé importante ne’e.

Iha Konsulsultsaun publiku refere, Embaixadór Estados Unidos Amerika, Hans Clem hateten, hanesan ondra bo’ot ida ba nia (Embaixadór-red) tanba bele partisipa iha projetu de lei rai nian ne’ebé importante ba povu tomak iha TL.

Antes ne’e tuir Clem, hosi nia parte halo ona deskusaun ho Ministra da Justisa atu fo suporta finanseiru. Nune’e iha Janeiru 2008 hahu lansa projetu Ita Nia Rai iha Distritu Manatuto.

Ananias Babo Horta

Media Officer Ministerio da Justisa.

No Kontaktu : (670) 7348624

Por Ananias Babo Horta