SEKRTETÁRIU Estadu Terras Propriedade (SETP) iha loron 15 fulan-Janéiru 2013 bainhira hala’o lansamentu daruak nian ba programa levantamentu ba dadus kadastrais nian iha Suku Letefoho no Suku Hola rua Distritu Manufahi nia husu ba autoridade lokál no Komonunidade sira tenki servisu hamutuk ho ekipa tékniku sira hosi DNTPSC.

“Ha’u husu ba autoridade lokál hanesan Xefe Suku no Xefe Aldeia inklui mós lia-na’in sira tenki servisu hamnutuk ho ekipa tékniku sira hosi Diresaun Nasionál Terras Propriedade Servisu Kadastrais (DNTPSC) nian ne’ebé maka sei tuun mai hodi sukat imi nia rai, nune’e bele fasilita sira hodi bele hal’o levantamentu dadus ba rai pedasuk ne’ebé maka komunidade sira hela-bá,” dehan Jaime bainhira hala’o lansamentu iha Suko Letefoho Distritu Manufahi.

SETP hateten, ne’e hanesan programa kontinuasaun, dezenvolvimentu tenki la’o ba oin, tanba rai a ita ukun aan, tanba ita lakohi ema atu ukun ita e lakohi ema atu okupa ita nia rai, nune’e ita mós labele atu okupa ema seluk nia nia rai.

Iha enkontru komunitária ne’ebé hetan partisipasaun hosi lider komunitária no komunidade inklui mós PNTL distritu Manufahi nian ne’e SETP husu ba manufahi oan sira tenki fo liman ba malu hodi bele dezenvolve distritu Manu-fahi, hodi labele impede dezenvolvimentu iha distritu.

Iha oportunidade ne’e SETP esplika mós kona-ba lei rai nian ne’ebé Eis Prezidente Veta tiha iha 2012 liu-ba katak, oras ne’e Ministériu Justisa halo fali konsulta públiku ba daruak nian hodi deskuti lei rai ne’ebé maka hakerek ona, ho ida ne’e fó tempu ba komunidade sira atu bele hato’o sira nia hanoin ruma to’o iha fulan-Fevereiru.

Iha enkontru komunitária ne’e, Autoridade lokál sira prekupa mós kona-ba baliza entre suku ho suku, tanba tuir sira bainhira baliza entre suku ho suku maka seidauk loos ne’e sai prekupasaun boot ida ba sira, tanba sira la hatene komunidade hosi suku ne’e nian hela to’o iha ne’ebé.

Nune’e sira husu ba SETP atu hato’o sira nia prekupasaun ne’e ba iha ministériu ne’ebé kompetente hodi bele rezolve sira nia problema.

Maibé bainhira responde ba iha kestaun baliza entre suku ho Suku SETP hateten, agora ne’e dadaun iha timór laran tomak sei tuir hela baliza ne’ebé uluk portagés sira tau. Maibe kona-ba asuntu ne’e iha tempu badak governu sei responde.

Nia hateten, iha konstituisaun artigu 54 ne’ebé iha alinéia balu hakerek katak rai nia funsaun sosiál, ho ida ne’e bainhira governu presiza atu foti hodi halo dezenvolvimentu ruma hanesan komunidade tenki fó ba estadu, maibé alinea balu iha lei ne’e hakerek mós kona-ba kompenizasaun.

Tuir Jaime, lei artigu 54 ne’e atu asegura komunidade sira nia diretitu, nune’e husu ba lider komunidade ho komunidade sira atu bele fó apoiu ba programa ne’e, nune’e mós bainhira iha problema ruma kona-ba baliza tenki rezolve tiha antes ekipa tékniku sira tuun ba sukat.*