AINARO - Atu habelar informasaun ba komunidade sira kona-bá problema rai iha Timor-Leste, Sekretáriu Estadu Terras Propriedade, Jaime Xavier Lopes iha loron 29 fulan-Maiu 2015 foin lalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade sira iha Suku Mantasi, Postu Administrativu Ainaro Munisipiu Ainaro.

Iha senseblizasaun ne’ebé hala’o durante loron ida ne’e SETP fó hanoin ba komunidade sira hodi bele tau estaka ne’ebé loos iha idaidak nia kantu baliza nian, hodi labele kria problema iha loron ikus.

Nia mós husu ba komunidade sira labele halo problema kona-ba baliza, bainhira iha problema tenki buka ninia solusaun hodi bele rezolve, bainhira problema rai iha komunidade nia leet la iha ne’e hanesan parte ida hosi kontribuisaun komunidade sira nian ba iha dezenvolvimentu nasaun ne’e nian.

Hatan ba prekupasaun komunidade sira nian kona-ba baliza entre suku inklui mós entre aldeia ne’e problema estadu nian tanba baliza administrativu estadu maka iha dever hodi bele haree.

Nune’e bainhira komunidade sira iha suku ida maka halo to’os iha suku seluk ne’e lei la bandu.

Maibé bainhira ekipa sukat rai nian ba sukat dokumentus ruma tenki hetan asinatura hosi suku ne’ebé maka nia ba halo to’os.

Iha biban ne’e nia esplika mós ba komunidade sira kona-bá artigu 54, 58, 140 no 141 konstituisaun RDTL nian inklui mós lei Nú.1/2003 dekretu lei Nú.19/2004 no lei nú.12/2005. Inklui mós artigu 3, 4, 17 no 289 kodigu sivil nian.

Iha artigu 17 kodigu sivil nian maka ko’alia kona-ba revogasaun ba iha Dekretu Lei Nú. 12/2005 nian ne’ebé maka ko’alia kona-ba rejime juridiku ba soin metin iha fatin; afetasaun ofisiál no arrendamentu hosi soin ne’ebé tama iha dominiu privadu estadu nian eh arremdamentu partikulár sira nian.

Jaime hateten, iha artigu 54 konstituisaun RDTL ko’alia kona-ba direitu ba propriedade privada ne’ebé iha sesaun ida hateten, Ema hotu-hotu iha direitu ba propriedade privada, no bele fó ba ema seluk wainhira sei moris no mós wainhira mate, tuir lei nia lala’ok.

Sesaun rua hateten, labele uza propriedade privada hodi estraga fali nia funsaun sosiál, sesaun tolu hateten, atu hetan eh hasai ema ida nia propriedade privada hodi halo ba uzu públiku, tenke selu indeminizasaun loloos ba sidadaun, tuir lei haruka, no sesaun haat hateten, ema sidadaun nasionál de’it maka bele iha direitu ba propriedade privada sidadaun nian.

Iha senseblizasaun ne’ebé akompaña hosi Diretór Nasionál DNTPSC nian no Diretór DTPSC Munisipiu Ainaro nian ne’e, Sekretáriu Estadu ne’e esplika mós kona-ba artigu 140 konstituisaun RDTL nian ne’ebé ko’alia kona-ba investimentu nian no artigu 141 ko’alia kona Rai ne’ebé defini katak, Lei mak regula propriedade, nia uzu no utilidade rai nian, hanesan fatór produsaun ekonómiku ida.

Sekretáriu Estadu ne’e husu ba komunidade sira atu fó liman ba malu hodi bele dezenvolve suku Aituto, nia mós husu ba komunidade sira atu labele halo uma besik liu ba Estrada tanba bele mosu asidente trafiku ruma.

Iha fatin hanesan administradór Munisipiu Ainaro hato’o agradesementu ba iha SETP ho nia kometiva tanba bele hakbesik-an ba sira nia suku hodi bele esplika klean liutan kona-bá problema rai ba iha komunidade sira.

Tanba ne’e hanesan Administradór, nia husu ba komunidade sira ne’ebé maka partisipa iha senseblizasaun ne’e bele rona diadi’ak saida maka hato’o hosi SETP hodi bele informa fali ba iha komunidade sira ne’ebé maka la partisipa.

Durante senseblizasaun komunidade sira prekupa liu kona-ba rai privadu abandonadu sira, inklui mós rai sira ne’ebé maka nain hosik hela iha tempu naruk nia laran no ema seluk okupa ikus mai nain reklama fila-fali.

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP