SUAI-Relasiona ho Konstrusaun Airoportu Suai ne’ebé oras ne’e paradu tanba komunidade sira ejije sira nia rai no hela-fatin ne’ebé maka estadu foti hodi halo konstrusaun airoportu tenki fó uluk kompenizasaun antes hahuu konstrusaun.

Iha biban ne’e Vise-Pimeiru Ministru, Fernando Lasama de Araujo bainhira hala’o inklntru ho komunidade sira iha loron 26 fulan-Jullu 2014 semana kotuk hateten, nia ba vizita iha loron sabadu (la’ós loron servisu-red), tanba durante semana ida nia laran sei okupadu ho Simeira CPLP ne’ebé hala’o iha Timór-Leste.

“Ha’u hamutuk ho Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) hakarak atu soe liafuan ruma ba komunidade sira, liliu fó informasaun ruma, tanba dalaruma liafuan ne’ebé durante ne’e tékniku sira uza halai sees hosi saida maka ita hakarak, ho ida ne’e maka to’o oras ne’e hodi afeta ba konstrusaun airoportu,” dehan Lasama.

Enkontru ho komunidade afetadu sira ne’e hala’o iha aldeia fatusisin, Suku Kamanasa, Aldeia Hol Belis, Suku Matai no aldeia Lohorai suku Matai, Sub Distritu Suai ne’e, Vise PM ne’e hateten, uluk hamutuk halo lansamentu hodi harii airoportu internasionál, maibé iha fulan hirak nia laran ne'e paradu, tanba sa maka paradu, iha problema saida.

Iha enkontru ne’ebé hetan mós partisipasaun hosi Vise Prezidente Parlamentu Nasional, Adriano do Nascimento, inklui mós diretór sira hosi Rekurus Miniarais nian no Diretór Nasionál Terras Propriedades ne’e Lasama mós husu ba lianain sira tuur hamutuk, tanba dezenvolvimentu nasionál tenki la’o ba oin, tanba matebian sira ne’ebé mate ona tanba rai ne’e sira nia hakarak dezenvolvimentu tenki la’o.

Lasama hateten, impedementu komunidade sira nian halo prosesu konrusaun airoportu la’o tarde, nune’e mós ho impedementu sira ne’e halo ema atu mai halo investimentu mós paradu tanba ema la fiar.

Husu komunidade sira ne’ebé maka partisipa tenki hato’o prekupasaun estadu nian ba iha komunidade sira ne’ebé maka la paertisipa.

Nia husu ba komunidade sira atu bele rona-malu tanaba ne’e di’ak ba Suai no mós di’ak ba nasaun Timór-Leste.

Vise PM ne’e mós hateten, la iha ema ida maka atu hala’o buat ruma ho mesak, maibé bainhira ko’alia kona-ba esatadu nian, desizaun hola tenki la’o, tanba ne’e bainhira estadu haruka muda tenki muda, tanba buat ne’ebé maka halo ba intrese nasaun nian.

Iha biban ne’e Sekretariu Estadu Terras Propriedades, Jaime Xavier Lopes husu ba komunidade sira atu labele impede konstrusaun airoportu ne’ebé maka iha ona lansamentu fatuk-ain maibé sei paradu tanba sedauk iha kompenizasaun.

“Ha’u husu ba komunidade sira tomak hodi bele fiar estadu tanba, estadu timor-leste ne’e timor oan sira rasik maka ukun labele hanoin timor-leste sei hanesan iha tempu okupasaun, estadu sei fó kompenizasaun ba komunidade sira nia hela fatin no sira nia rai ne’ebé maka estadu foti hodi halo konstrusaun, ho ida ne’e ha’u husu ba komunidade sira labele laran susar.” Dehan Jaime.

Tanba tuir Jaime, iha Artigu 54 konstituisaun RDTL sesaun 3 hateten bainhira estadu atu foti komunidade sira nia rai ba intrese komun sei fó indeminizasaun tuir lei haruka. Maibé antes fó kompenizasaun estadu mós presiza hatene katak, rai ne’e ninian duni ka lae, nune’e mós tenki iha faktus ruma ne’ebé bele hatudu katak rai ne’e ninian.

Iha fatin hanesan Guelerme Seran hanesan komunidade afetadu hateten, oinsa estadu nia haree kona-ba sira nia hela-fatin no to’os ne’ebé maka estadu foti hodi halo konstrusaun airoportu, oinsa sira nia moris loron-loron.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP