MAUBARA – SEKRETÁRIU Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 25 fulan- Juñu 2014 foin lalais ne’e hala’o senseblizasaun ba komunidade inklui mós autoridade lokál sira iha Suku Vatu-Boro Sub Distritu Maubara, Distritu Liquisa.

Iha senseblizasaun ne’ebé hetan mós akompaña hosi Reprezentante Diretór Nasionál Terras Propriedade inklui mós Ditetor Terras Propriedade Distritu Liquisa no Administradór Sub Distritu Maubara ne’e, SETP hateten rai hanesan baze ba ema nia moris, nune’e nune’e mós antes iha nasaun ida tenki iha rai maka foin bele iha nasaun ida.

Iha lei inan hateten loos ona, sidaun hotu-hotu iha direitu ba rai pedasuk ida, ho ida ne’e husu ba komunidade sira hodi labele hanoin sala katak, rai pedasuk ida ne’ebé maka konsagra iha lei inan RDTL nian artigu 54 ne’e, la’ós iha iha direitu ba rai ne’ebé maka okupa ema seluk nian eh rai ne’ebé maka estadu nian maibé tenki iha direitu ba rai ne’ebé maka rasik duni no rai ne’ebé maka eransa e rai ne’ebé maka sosa, bainhira halo okupasaun ba ema seluk nia rai entaun hanesan mós halo invazaun ba ema seluk nia direitu.

Ho ida ne’e atu labele mosu problema entre komunidade sira iha terenu Jaime husu ba komunidade sira hodi bele kria relasaun ne’ebé diak ho vizinu sira, tanba vizinu maka hanesan familia ne’ebé besik liu, bainhira mosu problema ruma, bolu malu tuur hamutuk hodi bele rezolve.

Iha biban ne’e nia husu ba komunidade sira hodi bele tau estaka iha sira nia baliza, nune’e ekipa sukat rai nian ba halo levantamentu, iha ona evidensia ruma ne’ebé bele hatudu ba sira, bainhira iha baliza maka rai liu malu metru ida husu rezolve halo di’ak.

Iha senseblizasaun ne’ebé maka hetan partisipasaun másimu hosi komunidade sira ne’e SETP husu ba komunidade sira ne’ebé uluk sira nia rai ka helafatin ema okupa ho obrigatóriu no ikus mai na’in labele ba foti hikas tanba iha ema seluk ne’ebé ba oupa tan, bainhira Terras Propriedade kria Komisaun Kadastral tenki ba hato’o keisa ba iha komisaun refere hodi bele rezolve problema, bainhira liu hosi komisaun maka labele rezolve nia sei rekomenda ba iha tribunal.

Jaime husu mós ba komunidade sira ne’ebé maka sira nia rai fa’an tiha hodi ba okupa ema seluk nian, ne’e hanesan mós nia halo invazaun ba ema seluk nia direitu. Karik nia okupa fatin estadu nian ruma tenki ba rezistu iha terras propriedade hodi bele halo kontratu arrendamentu.

Iha fatin hanesan Paulinus Kmanek, kestiona mós kona-ba ninia rai ne’ebé nia fa’an tiha ba ema no okupa fali ema seluk nian, hanesan timoroan nia bele iha direitu hodi sai nain ba rai ne’ebé nia okupa ka lae.

Paulinus Kestiona mós kona-ba rai ne’ebé lisan ida nian no ikus mai ema ida maka okupa hodi sai fali hanesan na’in
Iha sorin seluk Lorenço da Silva hanesan komunidade hato’o mós ninia prekupasaun kona-ba nia rai ne’ebé maka uluk iha okupasaun Indonesia ema okupa ho obrigatóriu hosi Militár Indonesia, ikus mai bainhira na’in atu ba okupa hikas ema seluk maka ba okupa.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP