LOURBA-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP), Jaime Xavier Lopes iha loron 18 fulan-Marsu 2014 foin lalais ne’e kontinua hala’o senseblizasaun ba komunidade sira kona-ba lei rai nian iha Suku Lourba, Dub-Distritu Bobonaro Distritu Bobonaro.

Jaime hateten, uluk governu portugés ho Indonesia sira uza rai iha Timór-Leste hodi halo sira nia administrasaun públiku inklui mós ho nia komunidade sira hodi halo sira nia rezidensia Timór-Leste, maibé ikusmai sira lakon hasoru Timór-Leste hodi fila.

Nia esplika mós oinsa maka atu halo okupasan sira ne’e bele sai normál fali, ho ida ne’e maka iha hodi hakerek iha artigu 54 konstituisaun RDTL ne’ebé hateten, ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida iha Timór-Leste, rai nia funsaun sosiál, bainhira estadu foti rai ruma sei fó kompenizasaun no ema estranjeiru la iha direitu ba rai pedasuk iha iha Timór-Leste.

Iha primeiru governu iha hanoin atu ema labele kumpriende sala kona-ba artigu 54 konstituisaun RDTL nian ne’ebé hateten ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida, maibé tenki rai pedasuk ne’ebé maka eransa, sosa hosi ema seluk ka rai pedasuk ne’ebé maka ema ne’e nian rasik, no lei bandu atu ema ida ba okupa fali ema seluk nia rai no hela-fatin.

Tanba ne’e iha 2003 hodi mosu Lei Nú. 1/2003 ne’ebé hateten rai ho propriedade sira ne’ebé maka estadu Portugés ho estadu Indonesia hosik hela provizoriamente estadu Timór-Leste maka administra liu hosi terras propriedade.

Tuir Jaime, maske iha lei inan hateten ema hotu iha direitu ba rai pedasuk ida maibé iha lei oan balu ne’ebé bandu mós katak iha direitu maibé ida ne’ebé maka nianian rasik.

Lei ne’e mosu atu ema labele okupa sasan ho ilegál, rai ne’ebé na’in ba tiha estranjeiru estadu konsidera hanesan rai privadu avandonadu ho ida ne’e estadu maka administra provizoriamente.

Ho ida ne’e bainhira komunidade sira hakarak atu okupa rai privadu avandonadu tenki rezistu iha terras propriedades hodi halo kontratu arrendamentu ho estadu.

Iha biban ne’e reprezentante Diretór Nasionál Terras Propriedades no Servisu Kadastrais (DNTPSC), Paulino da Cruz husu ba komnidade hodi bele fó sira nia partisipasaun másimu iha senseblizasaun ne’ebé hato’o hosi SETP hodi bele hato’o fali ba maluk sira ne’ebé maka la partisipa.

Hanesan uma-na’in Xefe Suku Lourba, Fernando de Jesus Barreto, hato’o mós problema ne’ebé durante ne’e akontese iha ninia suku laran liu-liu kona-ba problema rai maka hanesan komunidade sira halo okupasaun ilegál ba rai no um aprivadu abandonadu inklui mós baliza administrative suku nian.

Iha fatin hanesan Silbino Cardoso Godinho hanesan komuniadade hateten, durante ne’e komuidade balu okupa hela uma no rai privadu sira ne’ebé maka na’in halai ba Indonesia ne’e sira bele sai na’in ba rai no uma sira ne’e ka lae.*