SEKRETÁRIU Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes, iha loron 3 fulan-Marsu 2014 foin lalais ne’e hala’o sensiblizasaun ba komunidade sira kona-ba lei rai nian iha Suku Poetete, Sub-Distritu Ermera, Distritu Ermera.

Sekretariu estadu ne’e hateten, rai hanesan parte importante ida ba nasaun, tanba iha rai maka foin bele iha nasaun, nune’e ukun aan katak, ukun sasan ne’ebé ita nian, bainhira ida ne’e maka ita kumpri bele lei seidauk iha mos problema sei la mosu.

Eis Diretér Terras Propriedade ne’e hateten, ukun aan maka ita ba ukun fali ema seluk nia sasan entaun ne’e la’ós ukun-aan maibé ne’e hanesan ita halo invazaun ba ema seluk nia sasan.

Iha senseblizasaun ne’ebe hetan partisipasaun masimu hosi mosi autoridade lokal, lideransa komunitaria, komunidade no mos seguransa ne’e SETP husu ba komunidade sira tenki kumpre lei, bainhira halo buat ruma iha rai nia leten maka la kumpre lei hanesan mos ita kontra ita nia nasaun.

Ho nune’e eis diretor terras propriedades ne’e husu ba komunidade sira atu labele okupa ema seluk nia rai tanba ne’e lei la fo dalan, tanba tuir lei nu. 1/2003 hateten sasan ne’ebe maka estadu portugesa no estadu Indonesia hosik hela, estadu Timor-Leste maka iha diretu atu bele administra eh estadu maka tau matan provizoriamente hodi hein lei rai nian sai.

Nia esklarese mós, Haree ba artigu 54 hanteten rai nia funsaun sosiál, ho ida ne’e bainhira estadu atu foti komunidade sira nia rai hodi halo dezenvolvimentu ruma, estadu sei fo kompenizasaun tuir lei haruka.

Jaime akresentamos, Antes atu simu indeminizasaun tenki iha faktushanesan sertifikadu, ai-horis nune’e mos iha vizinu sira ne’ebe bele hateten rai ne’e partensia ba ema ne’e nian duni.

Nunee iha mos seksaun 4 hateten ema timor maka iha direitu ba rai no ema estranjeiru la iha direitu ba rai iha Timór-Leste, maka hanesan lei no 19/2004
Ho lei no. 12/2005, hodi halo mediasaun ka kontratu entre provadu ho privadu, maibé lei ne’e la vale ona tanba mosu ona kodigu sivíl.

Iha fatin hanesan Administrador Sub Distritu Ermera, Paulino Babo hateten prezensa SETP nian importante tebes, tanba bele sensebliza lei rai nian ba iha komunidade sira hodi sira belekumpriende diak liutan saida maka lei bandu no saida maka lei fo dalan.

Administradór ne’e mós husu ba komunidade sira tenki hakmatek hodi rona diadiak lei rai nian ne’ebé maka sei hato’o hosi SETP, nune’e labele viola ema nia direitu ba rai.

Iha fatin Reprezentante Diretór Nasionál Terras Propriedades no Servisu Cadastrais (DNTPSC) Rodrigue Mendonça hateten Hanesan hateten ona katak, iha konstituisaun RDTL, sidadaun hotu iha direitu ba rai, nune’e iha lei ne’e mós hateten labele lori rai privadu hodi hamate ninia funsaun sosiál.

Hanesan uma-na’in Xefe Suku Poetete, Felisberto das Neves hateten, plantasaun ne’ebé komunidade sira okupa maka hanesan, plantasaun Samudu, Ai-fu, fatugu no Raitara.

Durante senseblizasaun hanesan komnidade ne’eb’e maka partisipa iha sensebelizasaun Luis Salsinha Babo hateten sira prekupa liu kona-ba rai plantasaun ne’ebé maka oras ne’e sira okupa, tanba tuir sira plantasaun ne’e sai ona hanesan sira nia moris fatin, nune’e iha mós uma-lisan balu ne’ebé maka ejiste iha plantasaun laran.

“Ami husu ba estadu atu bele tetu diiadiak hodi haree mós ami nia problema, tanba ami ho ami nia avo sira moris iha plantasaun laran, ho ida ne’e bainhira iha futuru maka estadu foti hotu plantasaun ne’e oinsa ho komunidade sira ne’ebé maka maioria hela iha plantasuan laran, dehan Luis.*

Ananias babo Horta
Media Officer SETP