MINISTRA Justisa Lúcia Maria Brandão Freitas Lobato Kuarta, (5/5) foin lalais ne’e halo diskusaun hodi aprezenta proposta lei rain nian ba Komisaun A Parlamentu Nasional (PN).

Iha diskusaun ne’ebé halao durante loron ida ne’e Ministra hateten, wainhria lei rai nian ne’e aprova iha PN sei lori benefisiu ne’eb’e diak ba komunidade.

Iha 2009 tinan liu ba governu liu hosi Ministeriu justisa halo ona konsulta publiku ho komunidades iha distritu tomak no foin lalais ne’e deskuti ona ho komisaun A PN sei fo benefisu ba povu Timor Leste (TL) ne’ebé konsiedera hanesan rai nain.

Iha diskusan ne’e ministra hateten, problema rai nian ne’ebé mak mosu durante ne’e sei bele hetan resolve hotu bainhira lei hetan aprovasaun ona husi PN.

“Tempu to’o ona atu ita haree konabá situasaun pratika illegais ne’ebé durante ne’e ema barak halo, hanesan fan ema seluk nia rai, halo deklarasaun falsu hodi sai nain ba ema nia rai inklui mos fán estadu nia rai, nune’e wainhira lei ne’e sai sei resolve hotu situasaun sira hanesan ne’e,” Haree ba problema rai nia ne’ebé durante ne’e akontese iha Timor Leste, ministra husu atu PN bele aprova lalais lei refere hodi bele fo satisfasaun ba komunidade sira ne’ebé durante ne’e hasoru problema ba sira nia rai rasik.

Nune’e tuir Ministra da justisa, liu hosi prosesu hirak ne’e bele sai transparante atu iha ikus mai sidadaun tomak bele hetan direitu atu hetan sertifikadu nudar nain ba rai pedasuk ida.

Durnate diskusaun iha PN Ministra deklrara mos katak, Governu iha nia dever atu fo kompenizasaun ba sidadaun ne’ebé dira rai estadu okupa.

Ho ida ne’e governu mos kria ona lei ba propiesaun nian hodi haree direitu ba sidadaun ne’ebé hela iha fatin ruma ne’ebé governu identifika atu dezenvolve.

Iha parte seluk ministra realsa mos katak, antes ne’e sei kumpri mos artigu ida iha konstituisaun, nune’e atu imp;lementa kuandu estadu hakarak foti populasaun nia riku-soin tenki liu hosi dalan ida ne’ebé justu ne’ebé ita bolu liu hosi lei propriesaun atu selu kompensasaun tuir buat ne’ebé povu nian no tuir buat ne’ebé povu sira merese atu hetan.

Antes halao deskusaun iha PN, Ministra Liu hosi ninia deskursu wainhira halao konsulta publiku iha distritu sempre hateten, problema rai tenki rezolve hodi labele dada tempu naruk ba bebeik, ho lei rai nian ne’ebé durante ne’e halo konsulta públiku atu asegura ema ida-idak nia direitu konaba rai pedasuk ida.

Ministra da justisa liu hosi aprezentasaun ba proposta lei rain nian iha PN hateten, nia parte demite ona hodi hateten, husi kontratu de arrendamentu ne’ebé sei ejiste too agora iha ema barak la selu uzus ba sasan estadu nian liu ba uma no rai.

Governu liu hosi ministeiru da justisa mos oras ne’e halo hela servisu namanas atu oinsa atu oinsa sidadaun ou lider politiku hirak ne’ebé okupa ilegalmente rai no uma governu nian tenki selu sira nia tusan ba estadu.

Ministra mos hateten, iha fatin balu ne’ebé partensia ba estadu nian mosu hikas terseira pessoa ne’ebé utilize estadu nia sasan ba sira nia intrese privadu. Tanba ne’e tenki trata administrasaun ida diak hodi regularize situsaun.

Lei rai nian ne’ebé durante ne’e halo konsulta públika tuir Ministra lalos túr deit hakafodak mai halo lei, maibe liu hosi prosesu diskusaun ne’ebé naruk. Dehan ministra wanhira hala’o konsulta publikuiha Atauro Novembru 2009 tinan liubá.

Durante halao diskusaun ho Komisaun A PN, Fernanda Borges mos hateten, lei konabá rai nian ne’e nesesariu sem duvidas katak, iha lei laran detalho nia benefisiu konsekuensia mak tenki haree didiak. Nune’e tenki haree difikuldade ne’ebé povu infrenta, kompara ho lei refre hodi foti desizaun politika ne’ebé lolos atu bele halao ona nia serteza konabá nia propriedades privada.


Ananias Babo Horta
Media officer Gabinete Ministra da Justisa
No Kontaktu :7348624
Email : ahorta@mj.gov.tl