SEKRETÁRIU Estadu Terras Propriedade (SETP) Jaime Xavier Lopes iha loron 21 fulan-Agostu 2013 liu-ba hala’o senseblizasaun kona-ba dekretu lei no 1/2003 no Artigu 54 konstituisaun RDTL nian ne’ebé ko’alia kona-ba soin metin ba propriedade iha Sede Suco Kasa Sub Distritu Hatoudo Distritu Ainaro.
Durante senseblizasaun SETP husu ba komunidade sira iha kasa atu kria amizade ho idaidak nia bizinu nune’e labele mosu problema kona-ba rai, tanba tuir nia bainhira mosu problema ruma kona-ba baliza, tenki bolu bizinu tuur nune’e mós senkonflitu neebe aas iha ainaro maka konaba problema rai.hamutuk hodi bele resolve problema.

Iha senseblizasaun ne’ebé hetan mós partisipsaaun hosi Gabinete Prezidente Repúblika no funsionáriu sira hosi Sekretáriu Estadu Seguransa, Autoridade lokál inklui lider komunitária no mós komunidade sira ne’e SETP husu ba komunidade sira atu labele fa’an rai, tanba tuir Jaime bainhira komunidade sira fa’an rai hanesan mós fa’an jerasaun sira nia futuru, nune’e mós ema sempre aumenta ba bebeik maibe rai sei la aumenta.

Jaime esplika liutan katak, mosu artigu 54 konstituisaun RDTL no lei aneSNo.1/2003 atu bandu ema labele okupa ema nia sasan arbiru.luk
Hanesan iha artigu 54 iha alineia dahuluk nian hateten ema hotu-hotu iha direitu ba propriedade privada, no bele fó ba ema seluk bainhira sei moris no mós bainhira mate tuir lei nia lalaok. Hosi alinea ne’e la’ós atu haruka ema okupa ema seluk nia rai ka hela fatin tuir hakarak, maibé atu bandu ema labele halo sala no labele okupa ema seluk nia sasan.

Nia salient mós, iha aleinea daruak nian hateten labele uza propriedade privada hodi estraga fali nia funsaun sosial, ne’e atu hateten deit ba sidaun tomak katak, bainhira okupa rai ne’ebé luan tenki mós iha nia funsaun sosial.

Nia mós hateten, tuir lei no 1/2003 hateten, propriedade ne’ebé maka estadu Portugés, estadu Indonesia ho sira nia komunidade sira abandona ne’e estadu maka sai hanesan nain ba propriedade sira ne’e.

Bazeia ba lei ne’e maka, bainhira komunidade balu hakarak okupa ema seluk nia rai hodi halo hanesan ninia provadu estadu liu hosi terras propriedade tenki halo interven baider okupasaun sira ne’e tanba konsidera okupasaun illegal, nune’e bainhira estadu atu rekoinese komundade sira nia okupsaun, komunidade sira tenki halo deklarasaun ruma hodi bele halo kontratu arrendamentu ho estadu, dehan Jaime.

Duante senseblizasaun komunidade sira iha fatin refere prekupa liu kona-ba sira nia hela fatin, ne’ebé maka estadu seidauk halo leantamentu dadus to’o iha sira nia fatin, nune’e sira mós husu iha lei ne’e iha artigu ruma ne’ebé maka hakerek kona-ba ema id abele okupa rai to’o hektar hira, bainhira komunidade sira okupa rai luan liu nia prosesu selu ba estadu ne’e oinsa. *