Ekipa Jurista Timor oan husi DNAJL Aprezenta no Diskuti Proposta Lei konaba Asesu ba Justisa

Atu haklean liu tan Proposta Lei konaba Asesu ba Justisa, molok atu haruka ba Sr. Ministru Justisa nian hoid hetan aprovasaun, iha loron 13 Junho 2013, Departamento Política Legislativa husi DNAJL-Direcção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação organiza diskusaun tekniku ho parseiru sira ba proposta lei refere.Lei ida ne’e ho objetivu prinsipal atu garante sidadaun hotu-hotu nia asesu ba tribunal tuir Konstituisaun Artigu 26 haruka. Hanesan ita hotu hatene katak, Tribunal ba primeira instansia establese ona iha fatin 4 hanesan Dili, Suai, Baucau no Oecusse. Tribunal atu funsiona ho diak, instituisaun sira ne’ebé relevante hanesan Juiz, Ministério Públiku, Advogado no Defensor Público tengki funsiona mos ho diak. Maske instrumentu hirak ne’e establese ona no funsiona, maibe sidadaun barak sei halerik nafatin konaba justisa ne’ebé la’o kleur nomos dalabarak sidadaun sira tengki hasa’i osang hodi selu ba sira nia advogado.

Hatan ba ida ne’e, Ministériu Justisa (hahú kedas iha IV Governo Constituicional) hola politika no medidas oin-oin atu garante povu nia asesu ba Tribunal, inklui melhora servisu Defensoria Publiku nian nomos aumenta numeru defensor publiku sira. Medida ida seluk ne’ebé governo hola maka, hanoin atu hamsou lei konaba asesu ba justisa ne’e.

Iha lei ida ne’e, fó dalan no garante ba povu ne’ebé ho ekonomia la toó/insufisiente atu hetan defensor ba sira nia kazu, Governo sei garante liu husi dalan atu selu/kompensa fila fali ba servisu ne’ebé hala’o ona husi advogado ida. Prestasaun servisu husi advogado ne’e fahe ba parte 2: konaba asistensia juridiku iha tribunal nomos ida seluk maka konsulta juridiku.

Durante diskusaun ne’ebé hetan partisipasaun maximu husi Defensor Publiku Jeral, Lideransa AATL-Asosiasaun Advogado Timor Leste nomos advogado sira rasik, Formandus Advogado nian, Civitas Akademiku sira inklui parte interesante balun, konsege hamosu diskusaun tekniku legal ne’ebé klean nomos hamosu proposta lubuk ida projeitu lei ne’e.

Hatan ba kestaun no proposta hirak ne’e, Direitor DNAJL, Nelinho Vital ne’ebé lidera grupu diskusaun ne’e hatete katak: “proposta hirak ne’ebé hato’o ne’e iha fatin duni no sei hetan analiza klean husi jurista Timor oan sira DNAJL nian. Ejemplu koalia konaba Juiz atu fó aprovasaun ba pedidu pagamentu husi advogado ida ne’ebé presta ona servisu, bele troka fali ba Conselho Gestão e Disciplina Advocacia (CGDA) ne’ebé durante ona funsiona hanesan Ordem Advogado Timor Leste nian. Ho nune’e bele hatúr k’nar kada institusaun nian tuir nia dalan duni”.

Pontu importante ida tan ne’ebé mosu mos durante diskusaun tekniku ne’e maka iha pro-kontra ba projeitu lei ne’e. Iha parte balun la dun konkorda ho projeitu lei ne’e tamba seidauk to’o tempu atu halo ona lei refere no parte balun konkorda ho projeitu lei ne’e atu nune’e sidadaun ki’ak sira iha area urbana bele asesu ba tribunal. Hatan ba duvida hirak ne’e, Sr. Honorio Magalhães, Xefe Dep. Politika Lejislativa DNAJL hatan katak : “ne’e prosesu ida normal iha nasaun demokratiku.

Nomos ida ne’e hatudu dalan diak ida konaba partisipasaun ativu ita hotu nian iha prosesu hakerek lei ida. Maske mosu pro-kontra, ami sei hare fila fali no aprezenta ba Nai ulun sira atu tetu diak. Prosesu diskusaun ne’e sei la remata ba ida ne’e, maibe sei kontinua nafatin diskusaun iha loron hirak tuir mai”.

Sai hanesan aprezentador ba diskusaun ne’e maka Dr. Evangelino Belo no Dra. Rita Sequira.

@RitaF-DNAJL