habadak bá,ICD, Ministériu Justisa Japaung nian

Timor-Leste nebe’e hanesan nasaun foun ida halo ona kooperasaun barak ho nasaun lubuk ida iha mundu, inklui Governu Japonês. Kooperasaun hirak neé, liu-liu iha área kapasitasaun rekursu humanu sira. Nune’e mós kooperasaun nebe’e iha entre Ministériu Justiça Timor-Leste ho Ministériu Justiça Japaung nian iha área asistênsia téknika ba redasaun lejislativa nian.

Atu konkretiza kooperasaun ne’e, iha loron 10 to’o 17 fulan Marsu tinan 2012, foin lalais neé, Sr. Taro Morinaga núdar Xefi husi Departamentu Kooperasaun Internasionál (International Cooperation Department)-Ministériu Justisa Japaung nian ho ninia ekipa mai halo vizita no mós fahe nia matenek liu husi workshop nebe’e organiza husi Direcção Nacional de Assessoria Jurídica e Legislação (DNAJL) iha salaun enkontru Centro de Formação Jurídica (CFJ) nian.

Durante nia atividade, Sr. Morinaga ho nia ekipa iha Timor- Leste, nebe’e hetan akompaña husi ekipa Ministériu Justisa Timor-Leste (DNAJL ho CFJ), hanesan halo vizita kortezia ba Tribunál Distrital Dili, halo sorumutu hó Adjunto Procurador Geral da República, hasoru malu mós hó entidade seluk hanesan Señor Embaixador Japonês iha Timor Leste, Xefi JICA nian iha Timor-Leste, Xefi UNDP nomós UNMIT. Além de ida ne’e, iha móa biban halaó sorumutu ho S.E. Vice-Ministro da Justiça, Dr. Ivo Valente iha sala reunião Ministériu Justisa nian.

Iha sorumutu hó S.E. Vice-Ministro da Justiça, diskusaun foka liu ba kooperasaun téknika iha parte redasaun lejislativa nian nomós oinsá atu hametin nafatin kooperasaun iha tempu oin mai. Atu fó hanoin fila fali deit katak, komesa tinan 2009-2010, DNAJL sempre haruka nia ekipa ida ba Japão hodi tuir kursu badak durante semana 2 nia laran konabá redasaun lejislativa. Programa ida ne’e, tuir planu sei implementa fila fali iha fulan Setembru tinan 2012 neé. Durante kursu ne’e, DNAJL aprezenta proposta projetu lei nebe’e bele konkretiza liu husi hakerek projetu lei ne’e rasik. Proposta projetu balun nebe’e maka aprezenta bá diskusaun atu sai hanesan proposta lei mak asuntu extradisaun, asuntu kontrola tabaku no asuntu kombate droga. Isu extradisaun ne’e, ikus mai Governu Timor-Leste liu husi Ministériu Justisa hó Ministériu Negósius Estranjeirus hametin liu husi Lei no. 15/2011, loron 26, fulan Outobru, konabá Cooperação Judiciária Internasional Penal.

Asuntu droga mós sai importante tebes ba nasaun foun ida ne’e, tamba agora dadaun iha ona sinal katak droga komesa sirkula iha ita nia rai laran. Hatán ba asuntu ne’e, iha fulan Agosto tinan 2011 liu bá, DNAJL forma ona ekipa ida hodi halo peskiza iha terrenu nó mós halo estudu nó analiza dokumentu legal balun sira nebe’e relevante. Peskiza ida ne’e, ikus mai hamosu konkluzaun ida katak Timor-Leste presiza duni kria lei ida hodi kombate droga. Ekipa DNAJL nebe’e kompostu husi jurista Timor-oan sira ne’e, halo servisu hamutuk hó UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime) nó mós instituisaun nasionál relevante sira seluk.

Além de asuntu tékniku ne’e, Vice-Ministro da Justiça hato’o mós nia laran triste ba tsunami, dezastre naturál nebe’e foin lalais povu Japão hasoru. Iha biban ida neé, Sr. Morinaga hodi povu Japonês nia naran hato’o mós agradesimentu bá tulun nebe’e oferese husi Governo Timor-Leste nian.

Iha vizita ne’e mós, Sr. Morinaga hó nia ekipa halo diskusaun durante loron ida hó ekipa husi DNAJL nian. Sorumutu ne’e atu diskuti klean liu tan konabá preparasaun husi DNAJL atu hakerek projetu lei konabá droga.

Iha loron ikus, programa ICD nian iha Timor-Leste maka workshop nebe’e hala’o iha loron ida nia laran tomak. Workshop hó tema “Learning and Discussion on Legislative Drafting”, realiza iha CFJ, hetan partisipasaun husi jurista Timor-oan sira nebe’e sei tuir hela formasaun lejislativa nian iha CFJ nó mós ofisiál sira husi Gabinete Juridiku Inter-ministeriál nian. Workshop ida ne’e loke ofisialmente husi S.E. Vice-Ministro da Justiça.

Iha ninia intervensaun, Vice-Ministro hateten katak redasaun lejislativa laós servisu ida nebe’e fásil atu hala’o. Maibé, servisu ida dífísil tebes tamba relasiona ho oinsá atu hakerek lei hó diak. Atu produz lei ida nebe’e diak, presiza iha koñesimentu nebe’e klean nó luan konabá redasaun lejislativa ne’e rásik. Ho ida ne’e, Vice-Ministro hato’o mós nia agradesimentu nebe’e bot bá Sr. Morinaga hó ninia ekipa husi ICD-Ministério da Justiça Japonês nebe’e bele mai fahe hó ita, sira nia esperiênsia nó matenek iha área importante ida ne’e.
Durante okorênsia husi workshop ne’e, Sr. Morinaga núdar mós Procurador husi Japão, hato’o nia aprezentasaun konabá lejislasaun iha Timor-Leste. Oinsá atu hakerek lei hó diak. Matéria ikus nebe’e nia salienta maka asuntu droga nian. Nune’e, ita bele dehan katak, “…molok atu prepara lei ida, ita tenki identifika uluk fatus legal sira nebe’e mosu ; lei ne’e atu regula sa’ida nó tamba sá maka presiza lei ida ne’e?” Ida ne’e maka konkluzaun nebe’e hola husi workshop ne’e. Sr. Morinaga, iha parte ikus nian, nia rekomenda mai Estado Timor- Leste, atu bele mós ratifika Konvensaun Internasionál konabá kombate droga nian.

Hakerek-nain : Nelinho Vital, Director DNAJL