MINISTERIU JUSTISA LIU HUSI DNDHC HALA’O TREINAMENTU DIREITUS UMANUS IHA HATOBUILICO

HATOBUILICO - Ministeriu Justisa (MJ) liu hosi Diresaun Nasional Direitus Umanus no Sidadania (DNDHC) hala’o Treinamentu Direitos Umanos, hahu loron 27 to 28 Fulan Julhu Tinan 2016 iha Posto Administrativo Hato Builico, Munisipiu Ainaro. Treinamentu refere hodi habelar informasaun kona-ba Direitos Humanos, Hodi Hasa’e Konesementu Sidadaun Kona-Ba Direito No Dever, Hodi Respeita Valor Universal Direitos Humanos.
Programa treinamentu refere realiza tuir planu asaun annual 2016 DNDHC, Ministeriu Justia ne’ebé trasa tiha ona, antes hahu treinamentu ba dahuluk lian fuan badak hosi Diretór Interinu DNDHC, Francisco Xavier Vasco Soares hato’o nia respeitu tomak ba adjunto Posto Administrativo Hatobuilico no partisipante sira hotu, akompanha nafatin, ne’e hanesan honra bo’ot ida mai ami no ita bo’ot sira maka hetan oportunidade bele tuir treinamentu ne’e no mos bele fahe informasaun ba maluk sira seluk.

Ba daruak abertura husi Adjunto Posto Administrativo Hato Builico, Nuno Neves Fernandes de Araujo hato’o nia respeito tomak ba Diretor Interinu DNDHC, Komandante PNTL, Diretor Basico, autoridade local no partisipante tomak. Treinamentu ne’e hodi hasa’e kuinesementu kona-ba Direitos Humanos maibe dalaruma ita koalia Demokrasia tenki mos valoriza umano ema seluk nian. Adjunto mos salienta tan katak husu ba partisipante tomak durante loron 2 bele akompanha nafatin to’o remata.
Asesora Direitus Umanus, Maria Rosa Xavier Saleinta kona-ba Direitos Humanos signifika atu respeito ema seluk nia direitu. Direitos umanos mós limite ba direitu balun maibe tenki trata mós ho dignidade. Assesora, Maria Rosa Xavier hala’o diskusaun Grupu ba partisipante kona-ba saida mak sai hanesan kna’ar prinsipal feto ka mane iha vida domestika hahu husi tuku 5 dader to tuku 9 kalan. wainhira diskusaun hotu assesora halo resumo badak kona-ba kna’ar principal feto ka mane iha vida domestika, importante mak fahe servisu atu nune’e bele komprende malu no oinsa bele ajuda malu, neneik feto ka mane bele iha servisu ne’ebe balansu.

Tekniku Administrativu DNDHC, Juliana Rangel salienta tan kona-ba promove no proteje direitos feto sira nian hanaran CEDAW (Konvensaun Elemina Diskriminsaun Oi-oin hasoru Feto), iha nia parte hatete katak feto ka mane hanesan iha vida moris familiar, kultura, sosial, ekonomi no politika.
Tekniku Superior, Divulgasaun, DNDHC, Carmelindo da Silva Caetano, iha nia aprezentasaun hatete, ‘’violensia domestika ne’e violensia ida ne’ebe mosu iha kontestu familia ho asaun fiziku, pisikolojiku, violasaun seksual (maske ho fen ou laen kaben mós labele) inklui haterus ekonomikamente. Iha nia intervensaun hato’o mós tipu asaun sira no meus asesu ba justisa tuir Lei Kontra Violensia Domestika, Lei numeru 7/2010.”

Xefi Departementu Direitus Umanus, Helder Godinho Martins hato’o kona-ba Direito Fundamental 4 kona-ba Direito Labarik hanesan 1. Direito Subrevivensia (Moris, naran, nasionalidade, susu ben inan, imunizasaun, nutrisaun, protesaun husi moras bebe nian, dame iha familia) 2. Direito Dezenvolvemento (Edukasaun Infantil, livre no halimar, hetan informasaun ho kualidade, edukasaun bazika, tempu nebe apropriadu no ambiente diak 3. Direito ba Protesaun (ambiente diak, dame, Protesaun husi fan labarik nsst) 4. Direito ba Partisipasaun (hanesan asesu ba informasaun, hato hanoin, halo asosiaaun, treino vokasionais, liberdde atu ema bele rona no respeito).
Ba materia ikus, hato’o husi Diretor Interinu Sr. Francisco X. Vasco Soares kona-ba Politika Uza Forsa, uza forsa tuir lei mak autoridade estado nian hanesan F-FDTL, PNTL, Guarda Prisionais, Siguranca Civil. Diretor Interino Sr. Francisco X. Vasco Soares mos salienta wainhira orgaun estadu ida halo tortura ba sidadaun, ne’e kontra lei maibe lei mós fo dalan ba sira ho meius saida deit no bainhira uza sasan estado nian (hanesan pistol, kilat nsst). wainhira kriminozo ruma ameasa entaun bele uja kompetensia, maibe tenki tuir lei/regras ne’ebe hatur iha konstituisaun RDTL.
Antes taka sesaun, ekipa DNDHC, MJ fahe sertifikadu ba partisipante sira ne’ebe tuir sesaun no foto hamutuk. Prezensa iha sesaun ne’e inklui Adjuntu Postu Administrativu, Lideransa Komunitaria, Profesores, Frater no Madre sira no komunidade balun iha area refere.


Jose Mota
Tekniku Profesional, DNDHC