MINISTRA JUSTISA, Lúcia Maria Brandão Freitas Lobato, Sexta-feira 15 fulan-Jullu, 2011 hala’o konferénsia ho funsionáriu tomak husi Diresaun Nasionál Terras Propriedades no Servisus Kadastrais nian iha Salaun konferénsia Sentru Formasaun Jurídiku Kaikoli, Dili, hodi ko’alia kona-ba oinsa atu fó sertifikadu ba rai sira ne’ebé rejistu ona.

Ministra hateten : ”…..ne’e ko’alia kona-ba servisu importante ida ne’ebé mak atu halo iha tempu badak. Ne’e mós halo parte iha prosesu ida ne’ebé naruk, maibé finalmente iha Dekretu-lei ne’ebé aprovadu husi Prezidente Repúblika no agora atu implementa”.

“Hanesan ita hotu hatene katak, difikuldade ita nian baibain ne’e mak atu halo servisu foun ida ne’ebé hahuu hala’o, tanba ne’e ha’u hanoin presiza duni funsionáriu sira atu hetan informasaun kona-ba halo nusa mak atu implementa Dekretu-Lei ne’e.” tenik Lúcia.

Nia fó hanoin mós, iha fulan hirak liu-ba diskute ona Dekretu- Lei ne’ebé atu implementa dadauk ho intensaun boot hodi hanoin katak, se Parlamentu aprova lei rai nian ida ne’ebé ita hatama ona ba Parlamentu Nasionál tinan ida resin ona ne’e, iha tan servisu barak mak presiza atu halo.

Ho ida ne’e aprovasaun Dekretu-Lei ne’e, ita hahuu halo ona prosesu foun ida hodi tenta regulariza no rekoñese buat ne’ebé mak pertense ba ema ida-idak.

“Ha’u sei hanoin hela buat ne’ebé ita diskuti iha tempu liu-ba, iha balu ne’ebé konkorda no balu la konkorda. Maibé realidade mak ne’e, surat-tahan ne’ebé projetu ita nia rai entrega ba ema ida-idak ne’e, iha komunidade balu mak uza numeru rejistu ba parsela nian ne’e hodi fa’an rai ba-mai. Tanba nia hanoin, nia simu surat-tahan ne’e nia mak nain loos ona ba rai ne’e.” dehan Ministra

Tanba ne’e mak ho esforsu tomak Governu nian, maske iha balu mak la konkorda ho servisu ne’e, maibe Governu hakarak evita atu iha futuru mai, labele hamosu tan problema sira kona-ba ida ne’e.

La iha dalan seluk no tenki haree ba preokupasaun ida ne’e hanesan servisu importante ne’ebé tenki halo ba komunidade sira hodi hala’o sira nia atividade loro-loron, inklui mós atu utiliza buat saida mak pertense ba sira hodi hadi’a sira nia moris loro-loron.

Hanesan iha balu ne’ebé diskuti katak, la tuir Konstituisaun no la tuir regra sira, maibé oras ne’e iha ona regra ida atu hotu-hotu ba nati tuir.

Ministra husu ba funsionáriu Terras, Propriedades no Servisus Kadastrais atu implementa lei, la’ós ba inventa sasan.

Lei hateten hanesan ne’e, tenki halo tuir hanesan ne’e, labele halo buat ida tuir hakarak, tanba buat hotu tenki bazeia ba lei.

Molok atu hakat ba pasu dahuluk nian atu bele regulariza situasaun rai iha Timór-Leste, tenki hatene oinsa mak atu implementa lei ne’e, nune’e bele hala’o buat hotu ho diak atu labele hamosu problema iha futuru.

Ema ne’ebé iha futuru atu hetan surat-tahan ida hanesan nain, nia tenki iha garante ba surat-tahan ne’e.

Ema ne’ebé maka ikus mai sei rekoñese nia mak nain ne’e, sira mós tenki hatene sira nia kontribuisaun atu partisipa iha prosesu ida ne’e bele klaru, hodi ikus mai labele mosu problema atu ikus mai ema hotu bele kontenti ho sertifikadu ne’ebé mak sira simu.

Ministra salienta mós katak, husi nia parte sei prepara kalendariu hodi atu bele implementa Dekretu-Lei ne’e. Sei sai nafatin hanesan preokupasaun boot tanba to’o oras ne’e seidauk iha levantamentu kadastru ba Distritu Viqueque.

Importansia ba konferénsia ne’e mak oinsa atu implementa Dekretu-Llei ne’e no bainhira atu implementa Dekretu-Lei ne’e tenki haree ba kalendarizasaun ne’ebé mak ita hotu sei konkorda atu implementa.

Nune’e ba sira ne’ebé husi distritu fila-ba sira nia fatin tenki prepara ona planu atu bainhira mak bele implementa lei iha sira ida-idak nia dis-tritu.

Ministra mos fo hanoin hikas katak, Distritu Liquiça no Distritu Manatuto hanesan distritu rua ne’ebé ba dahuluk hala’o levantamentu ba dadus kadastrál nian, entaun distritu rua ne’e mak tuir planu sei hetan uluk sertifikadu.

Iha biban ne’e Diretór ba programa husi Projetu Ita Nia Rai hato’o mós nia programa ne’ebé mak durante ne’e nia hala’o iha distritu inklui mos Díli.

Enquanto autor sira ba implementasaun Dekretu-Lei atu fo sertifikadu ba rai ne’ebé rejistu ona ne’e mak Diretór Nasionál Terras Propriedades no Servisus Kadastrais ho nia Tekniku-nain sira.

Ananias Babo Horta
Media Officer