MINISTRU IVO VALENTE HALA’O DIVULGASAUN BA PROPOSTA PAKÓTE LEI RAI NE’EBÉ APROVA ONA HOSI KONSELLU MINISTRU IHA BALIBO

BALIBO, MJ – S.E. Ministru Justisa Ivo Valente hala’o divulgasaun proposta Pakóte Lei Rai (Rejime Espesiál kona-ba definisaun Titularidade Bens Imôveis no Lei Expropriasaun) ne’ebé aprova ona hosi Konsellu Ministru iha Postu Administrativu Balibo, Munisípiu Bobonaro, iha loron Sexta-Feira (13/05/2016).

Programa divulgasaun lei ne’e organiza hosi Diresaun Nasionál Direitus Umanus no Sidadania (DNDHC) Ministériu Justisa, ne’ebé koopera ho Diresaun Nasionál Terras no Propriedades (DNTP), inkluindu Diresaun Nasionál Assessoria Jurídika no Lejislasaun (DNAJL).

Iha abertura divulgasaun ne’e, Ministru Ivo Valente hateten katak, objetivu hosi divulgasaun Lei Rai iha Postu Administrativu Balibo atu antisipa informasaun sira ne’ebé dalaruma bele prejudika povu, tanba sala interpretasaun ba importansia Pakóte Lei Rai ne’ebé agora dadaun iha Parlamentu Nasionál.

“Ha’u mai ho tékniku sira atu fahe informasaun ba autoridade lokál no Balibo oan sira kona-ba proposta Pakóte Lei Rai ne’ebé Konsellu Ministru aprova no submete ona ba Parlamentu Nasionál. Ema balun dehan, lei ne’e la-reprezenta interese povu nian. Lae, ha’u garante katak, lei ida ne’e reprezenta interese povu Timor-oan tomak, inklui Balibo oan sira. Tanba, lei ida ne’e atu fó klareza no fó siguransa legál ba Timor-oan sira hodi hetan sertifikadu direitu rai nian. Kuandu laiha, sei atraza dezenvolvimentu, sei atraza mós investimentu, nune’e mós sei atraza juventude sira atu hetan servisu nu’udar benefísiu propiu ba utilizasaun rai nian,” hateten Ministru Ivo Valente.

Ministru Ivo informa mós prosesu dezenvolve Lei Rai, katak Lei Rai nu’udar produtu hosi konsultasaun alargadu ho entidades oin-oin; tantu ho sosiedade sívil sira no públiku. Aliénde ne’e, Ministru mós esplika oituan kona-ba oinsá prosesu legál kompra-venda nian no notáriu nu’udar instituisaun ne’ebé hetan kompatensia ba prosesu kompra-venda rai.

Hafoin abertura hosi Ministru Justisa, kontinua ho aprezentasaun Rejime Espesial kona-ba Definisaun Titularidade Bens Imóveis hosi Diretór DNDHC Flaviano Moniz Leão, no Lei Apropriasaun ne’ebé aprezenta hosi Diretór DNTP Romão Guterres.

Relasaun ho Rejime Espesial kona-ba Definisaun Titularidade Bens Imóveis, Diretór Flaviano Moniz, esplika kona-ba direitu sidadaun Timor nian ba rai, oinsá hetan titularidade rai, prosesu rezolve disputa rai, no seluk-seluk tán. Iha oportunidade ne’e, Diretór DNTP Romão ko’alia Lei espropriasaun ne’ebé hodi kria prosedimentu administrativu hodi halo espropriasaun ba utilidade públika, prosedimentu ho diploma propriu, nune’e bele estabelese mekanismu ne’ebé nesesariu atu garante respeitu ba direitu indeminizasaun ne’ebé justu ba ema ne’ebé sai afetadu.

Depoiz aprezentasaun, moderadór, Diretór Konservatóriu Munisípiu Bobonaro João Maupelo da Costa loke oportunidade ba diskusaun – husu no hatán.

Prosesu husu no hatán la’o di’ak tebes, perguntas lubun ne’ebé mosu hosi partisipante sira, barak liu husu esklaresimentu no esplikasaun maiz klean hosi Sr. Ministru Justisa kona-ba kestaun estatutu rai ne’ebé uluk kolonializmu nia tempu ema foti obrigatóriu, oinsá ho okupasaun ba rai no propriedade ne’ebé husik hosi kolonial sira, jestaun no titularidade ba rai adat sira, rezolusaun ba litígios baliza rai no seluk-seluk tán.

Divulgasaun Lei Rai ne’ebé hala’o iha Postu Administrativu Balibo, Munisípiu Bobonaro hetan entusiazmu maka’as hosi partisipante sira no remata ho almosu hamutuk iha tuku 02:00 lokoraik.

Marka prezensa iha divulgasaun lei ne’e mak; Administradór Postu Administrativu Balibo, Xéfi Gabinte Ministru Justisa, Diretór Konservativu Munisípiu Bobonaro, Diretór Terras no Propriedades Munisípiu Bobonaro, Komandante Polísia Bobonaro, Komandante Polísia Eskuarda Balibo, Komandante F-FDTL Bobonaro, Xéfi Suku sira ne’ebé mai hosi Suku hamutuk 7, Xéfi Aldeia sira, profesores, konfisões relijioza, estudante, joventude, no líder komunitáriu sira.

Manuela Soares Sequeira
Ofisiál Administrasaun
Gabinete Ministru Justisa