MINISTÉRIU JUSTISA FÓ FORMASAUN DIREITUS UMANUS BA AUTORIDADE LOKÁL SIRA IHA POSTU ADMINISTRATIVU LOLOTOE

LOLOTOE, MJ– Ministériu Justisa liu hosi Diresaun Nasionál Direitus Umanus no Sidadania (DNDHC) hala’o programa formasaun direitus umanus ba autoridade lokál sira durante loron-rua foin lalais ne’e iha Postu Administrativu Lolotoe, Minisípiu Bobonaro, hosi 15 to’o 16 fulan-Marsu tinan 2016.

Tinan 2016, tuir planu Ministériu Justisa programa formasaun foti tema sentrál mak, “ ho Treinamentu Direitus Umanus, Sei Hasa’e Koñesimentu Sidadaun nian kona-ba Direitu no Dever, ho nune’e Ita-Hotu sei Respeita Valór Universál Direitus Umanus nian.” Programa formasaun ne’e hanesan planu esensiál ba Ministériu Justisa, no pakote dahuluk hala’o iha Postu Administrativu Lolotoe, depois tuir mai sei iha Maucatar no fatin sira seluk tán.

Formasaun ne’ebé partisipa ema hamutuk nain 40 nu’udar autoridade lokál iha Postu Administrativu Lolotoe kompostu hosi; Xéfi Suku no Xéfi Aldeia, líder tradisionál, profesór sira, parteira no profesionál saúde sira, líder grupo feto, juventudi, konfisoins relijioza no membru Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL).

Diretór DNDHC Flaviano Moniz Leão iha ninia abertura formasaun ne’e hateten, “formasaun loron-rua hosi Ministériu Justisa ne’e hanesan oportunidade atu fahe koñesimentu ba malu kona-ba área direitus umanus nian, sidadaun nia direitu no deveres ne’ebé konsagra ona iha ita-nia Konstituisaun RDTL no lei nasionál sira, inklui konvensaun internasionál sira ne’ebé Timor-Leste ratifika tiha ona.”

“Programa ida ne’e hala’o bazeia ba Planu Asaun Anuál (PAA) Ministériu Justisa nian ba tinan 2016. Aliénde hasa’e koñesimentu sidadaun sira iha área direitus umanus, sei buka hatene kondisaun povu nian hanesan esforsu Estadu/ Governu hodi hakonu ema idak-idak ninia direitu fundamentál sira, ho nune’e Governu bele impoin kuandu mosu violasaun oin-oin iha ita-nia sosiedade, liu-liu iha Postu Administrativu Lolotoe, Munisípiu Bobonaro,” esplika Diretór Flaviano.

Hodi hakótu ninia lian abertura, Diretór Flaviano reprezenta Ministériu Justisa hato’o ninia agradesimentu ba reprezentante Administradór Postu Lolotoe ne’ebé organiza ona formasaun ba loron-rua ne’e.

“Ha’u lori Ministériu Justisa nia naran, hato’o obrigadu barak no agradesimentu bót ba Reprezentante Administradór Postu Lolotoe Paulo Pedro, tanba hatudu ona nia prontidaun hodi organiza no partisipa iha formasaun ida ne’e, espera katak, formasaun iha loron-rua ida ne’e bele aprende hamutuk no foti pontus importante balun hodi hadia ita-nia moris no hadia ita-nia sosiedade,” hakótu Diretór Flaviano.

Iha sorin seluk, reprezentante Administradór Postu Lolotoe, Paulo Pedro hateten katak, “ha’u agradese ba ekipa Ministériu Justisa, liu-liu Diretór Nasionál Direitus Umanus tanba bele mai hodi fó formasaun ba ita-nia autoridade lokál no komunidade sira iha Postu Lolotoe nian, maské fatin ne’e dók tebes hosi kapitál Dili, izoladu oituan no nia kondisaun estrada ne’ebé sei át tebes, maibé ita-bót sira konsege to’o duni iha rai Lolotoe ida ne’e.”

“Ami presiza tebes atu hetan koñesimentu kona-ba saída mak direitus umanus, no sá dever sira mak ema idak-idak tenke hala’o hanesan obrigasaun umanu, hodi nune’e bele partisipa máximu iha dezenvolvimentu nasionál. Maibé di’ak liután, sé bele, Ministériu Justisa abranje formasaun sira hanesan ne’e to’o iha suku idak-idak no posivél bele implementa dala-ida kada fulan tolu-tolu,” husu Paulo Pedro.

Tuir mai, formasaun hahú ho aprezentasaun ne’ebé hala’o hosi fasilitadór sira, durante loron-rua fasilita hosi; Diretór DNDHC Flaviano Moniz Leão, Assessor Ministru Justisa Joaozito Viana, Ofisiál DNDHC Juliana Rangel no Xéfi Departamentu Direitus Umanus Francisco Xavier Vasco Soares.

Depois-de aprezentasaun, fasilitadór sira loke oportunidade ba husu no hatán hodi haklean materia idak-idak, ikus mai fahe ba grupo diskusaun no aprezentasaun grupo nian. Prosesu diskusaun la’o iha ambiente rona malu no kritiku tebes, diskusaun hamosu kauza lokál no tenta buka solusaun ba problema sira. Aliénde ne’e, halo mós ezersísiu hodi kadi sensibilidade ema idak-idak nian ba problema fahe servisu doméstika nian (entre feto no mane), no hetan feedback hosi partisipante sira seluk.

Iha formasaun ne’e matéria ne’ebé uza hodi fó treinamentu mak hanesan; Deklarasaun Universál Direitus Umanus (DUDU), Konvensaun Halakon Formas Diskriminsaun Hotu-Hotu Kontra Feto (CEDAW), Lei Kontra Violénsia Doméstika (LKVD), Konvensaun Direitu Labarik (CRC) no Polítika Uza Forsa.

Hafoin remata formasaun durante iha loron-rua, partisipante sira simu sertifikadu hosi Ministru Justisa. Hodi informa mós katak, programa formasaun ne’ebe mak hanesan hala’o mós iha loron 18-19 fulan-Marsu tinan 2016 iha Postu Administrativu Maucatar, Munisípiu Covalima.

Carlos Gonçalves Dias
Ofisiál Dokumentasaun DNDHC

Ministériu Justisa