Governu Timor Leste Sei Halo Dezeminasaun Ba Revizaun Periodiku Universal iha Distritus

Governu Timor Leste sei halao dezeminasaun ba Revizaun Periodiku Universal (Universal Periodic Review-UPR) iha Distritu 5 hanesan parte ida husi obrigasaun Estadu Timor Leste tuir padraun legal Revizaun Periódiku Universál iha Asembléia Jerál ONU iha 2006 liu husi rezolusaun 60/251 katak Estadu hotu-hotu iha obrigasaun hodi halo dezemina ba publiku ba rekomendasun ne’ebe simu depois halo aprezentasaun iha Konsellu Direitus Umanus iha loron 12 fulan Outubru 2011 iha Geneva.

Ba relatoriu nasional Direitus Umanus iha Timor-Leste tinan 2011 Governu liu husi Pontu Fokal Liña Ministérial mak halo konsultasaun públiku iha Distritu hodi foti dadus no informasaun ne’ebé relasaun ho relatoriu Estadu Timor-Leste nian ne’ebé mos hodi halo tuir padraun rezolusaun 60/251 katak relatoiru Estadu nian tenke nakloke no halo konsulta ho entidades hotu-hotu iha Timor-Leste. Tamba ne’e Governu Timor-Leste liu husi Pontu fokal liña Ministérial halo konsultasaun públiku iha Distritu 7 ne’ebé inklui mos konsultasaun públiku iha nivel nasional hodi elabora relatoriu Estadu Timor-Leste nian.

Iha Tinan 2011 ekipa delegasaun Timor-Leste ne’ebé xefia husi eis Ministra Justisa no delegasaun ne’ebé mai husi liña Minsitérial sira hodi ba aprezenta Relatóriu Nasionál ba situasaun Direitu Umanus Timor-Leste iha loron 12 Outubru 2011 iha Geneva. Husi aprezentasaun no dialogu interativu mutual entre konsellu Direitus Umanus ho delegasaun Timor-Leste iha prosesu revizaun nia lara no Timor-Leste hetan apresisaun lubuk ida ba progresu ne’ebé Timor-Leste atinji ona maske foin Independensia tinan 10.

Durante diálogu interativu kona-ba Relatóriu Nasionál Estadu Timor-Leste iha sesaun ba dala-12 iha loron 12 fulan Outubru 2011 iha prosesu revizaun nia laran Konsellu Direitus Umanus ninian rekomendasaun ba Timor-Leste ho total rekoemndasaun hamutuk 125, no rekomendasun 88 Estadu Timor-Leste simu totalmente no Rekoemndasaun 1 (ida) mak Timor-Leste rejista momentu iha prosesu adopsaun ba rekomendasaun ida ne’e iha loron 14 fulan Outubru 2012 no rekomendasaun hamutuk 36 Estadu Timor- Leste lori mai iha Nasional hodi bele hetan resposta ne’ebé adekuadu tuir politika no planu governu Timor-Leste hodi hatan fila fali ba iha Konsellu Direitus Umanus iha sesaun dala 19 iha fulan Marsu 2012.

Husi rekomendasaun 36 ekipa delegasaun hodi prosesu tuir (follow-up) iha menkanismu nivel nasional mak Ministériu Justisa no Ministériu Dos Negocio Estrangeiros hodi halo sirkulasaun perguntas issu husi rekomendasaun 36 ba iha liña Ministérial tuir klasifikafiksaun kada kategoria (cluster) ne’ebé liña Ministérial elabora hodi lori ba iha Konsellu Ministrus iha fulan Janeiru 2012 no final elaborasaun ba 36 rekomendasaun hodi finaliza no lori hikas ba iha Konsellu Ministrus iha fulan Fevereiru 2012, no ikus mai haruka ba iha Misaun Permanente Timor-Leste iha Geneva hodi submete ba iha Sekretariadu Konsellu Direitus Umanus iha Geneva no aprezenta iha fulan Marsu 2012 liu husi sesaun dala 19 nian iha Konsellu Direitus Umanus iha Geneva.

Governu hanesan reprezenta Estadu Timor-Leste iha resposta ba rekomendasaun 36 ne’e ho apropriadu tuir Politika Planu Estratejiku Dezenvolvemnetu Nasional no progresu ne’ebe Timor Leste atinji ona tuir prinsipiu Estadu Direitu Demokratiku.

Ba faze implementasaun Rekomendasaun Revizaun Periodiku Universal (Universal Periodic Review-UPR) Governu Timor-Leste sei hahu halo dezeminasaun iha Distrito 5 mak hanesan Distritu Baucau, Covalima, Manufahi, Lautem no Vikeke. Nune mos sei kontinua halo dezeminsaun ne’e to’o iha Dsitritu sira seluk iha tinan oin, ekipa dezeminsauan ne’e mai husi pontu fokal Direitus Umanus liña Ministérial no mos Pontu fokal Direitus Umanos Distritus ne’ebé haknar a’an ba iha Pontu Fokal Direitus Umanos iha Direcção Nacional dos Direitos Humanos e de Cidadania-DNDHC Ministerio da Justica ne’ebe durante tinan 2011 nia laran halao ona konsulta Públiku iha Dsitritu no mos iha nasional ba relatoriu Estadu Timor-Leste nian ba Revizaun Periódiku Universál (Universal Periodic Review-UPR).

Programa dezeminasaun Revizaun Periódiku Universál (Universal Periodic Review-UPR) ne’ebé sei halao iha loron 26 Novembru 2012 to’o iha loron 10 fulan Dezembru 2012 hanesan mos atividade ida husi komemorasaun loron direitus Umanus ne’ebé kada tinan-tanan sei selebra loron direitus umanus hanesan atividade rutina ne’ebé tinan ida ne’e sei hala’o iha Distritu Vikeke tuir planu Asaun Annual Direcção Nacional dos Direitos Humanos e de Cidadania-DNDHC Ministerio da Justica.

Dili, 21 de Novembro 2012-11-21

Celito Cardoso
Director Direcção Nacional dos Direitos Humanos e de Cidadania-DNDHC
Ministerio da Justica