2012 Joint Study of Legal Systems for Timor Leste

Hahú iha tinan 2008, Governo Japão estabelese akordu bilateral ida ho Governo Timor Leste (Ministério da Justiça - MdJ) konaba oin nusa atu hasa’e kapasidade matenek no haluan konhesimentu ba area redaksaun lejislativa husi hakerek nain lei sira iha MdJ nian. Ezekusaun programa ne’e hala’o atraves ajencia JICA nian.

Ba tinan ida ne’e, programa refere realiza iha fulan Setembru (dia 1-11) iha sidade Osaka, Japão. Programa tinan ida ne’e organiza direitamente husi MdJ - Japão liu husi Departamentu Kooperasaun Internasional (International Cooperation Department-ICD). Partisipasaun husi MdJ Timor Leste ba programa ne’e mai husi Diresaun Nasional ba Assessoria Juridika no Lejislasaun (DNAJL) nian, ne’ebé mai hola parte kedas husi Direitor DNAJL, Sr. Nelinho Vital no Xefe Dep. ba Dokumentasaun Juridiku, Sr. Pascoal Da Costa.

Durante estazia, senhor nain 2 ne’e halo aprezentasaun konaba sistema governasaun Timor Leste nian inklui prosesu ba hakerek Decreto Lei no Lei ida. Aleinde ne’e, iha mos diskusaun husi parte nasaun 2 nian konaba oin nusa kombate droga no oin nusa atu halo mediasaun, arbitrajem no konsiliasaun. Diskusaun ne’e hala’o hamutuk ho Prokurador Jeral sira husi Osaka, Professores nain 2 husi Universidade Osaka (Prof. Tatsuo IKEDA no Prof. Tsuneo NIKI) nomos Professor nain 1 husi Universidade Nagoya (Prof. SHIMADA). Em prinsipiu, prosesu hakerek proposta lei husi nasaun 2 ne’e la iha diferente. Maibe, substansia husi lei ne’e tengki bazea nafatin tipu husi sosiedade kada nasaun nian. Atu nune’e lei refere bele implementa ho diak. Hanesan ita hatene katak, iha tempu dadaun ne’e, DNAJL-MdJ prepara namanas hela proposta lei kona ba droga nomos proposta lei konaba medisaun, arbitrajem no konsiliasaun nian.

Aleinde halo diskusaun, ekipa husi DNAJL-MdJ nian ne’e ba vizita mos Laboratoriu iha Kinki Regional Bureau of Health and Welfare hodi haré direitamente prosesu ezemina materiais droga nian. Laboratoriu hanesan parte importante ida ba kombate droga. Tamba iha laboratoriu ita sei bele hetan evidensia ne’ebé forte hodi hatene katak materiais ne’e kategoria droga duni ou lae. Laboratoriu iha Kinki regional ne’e iha ekipamentu kompletu hahú husi manual to’o ekipamentu ne’ebé modern. Governo Japão investe orsamentu bot ba harí no halo manutensaun ba laboratoriu ne’e. Iha Japão, laboratoriu ba ezamina droga nian, hamutuk 11. Tamba Japão iha komitmentu ida bot ba kombate droga atu tama ba sira nia rai laran.

Iha fulan ikus husi tinan 2012 ne’e, sei iha ekipa ida husi ICD-MdJ Japão ba halo fali vizita ba Timor Leste hodi haré konaba implementasaun matenek ne’ebé sira fahe ona ba ekipa husi DNAJL-MdJ Timor Leste nian ne’e.

Osaka, 10-9-2012
Hakerek husi - Nelinho Vital