SERIMÓNIA ENTREGA SERTIFIKADU REJISTU RAI IHA POSTU ADMINISTRATIVU METINARO MUNISÍPIU DÍLI

METINARO, MJ – Ministru Justisa Ivo Valente hamutuk ho Ministru Planeamentu no Investimentu Estratéjiku (MPIE) Kayrala Xanana Gusmão entrega sertifikadu rejistu rai ba komunidade sira iha Suku Duyung no Suku Sabuli ne’ebé hala’o iha Postu Administrativu Metinaro, Munisípiu Díli iha loron segunda-feira (08/05/2017).

Marka prezensa iha serimónia entrega sertifikadu rejistu rai ba komunidade sira mak; Ministru Estado Koordenadór asuntu Administrasaun Estatál no Justisa, no Ministru Administrasaun Estatál Deonísio Babo Soares; Sekretáriu Estadu Terras no Propriedade Jaime Xavier Lopes, Defensór Públiku Jerál Sergio Hornai, Prezidente Autoridade Díli Gaspar Soares, Adminitradór Postu Metinaro, Amo Paroko Metinaro, Xéfi Suku no Xéfi Aldeia sira, no populasaun sira.

Serimónia ida ne’e, hanesan rezultadu levantamentu kadastru ne’ebé hala’o ona hosi Sistema Nacinal de Cadastro (SNC) nian em kooperasaun entre Governu Timor-Leste, liu hosi Ministériu Jutisa ho GMN Holding halo joint venture ho ARM Apprize hosi Portugál.

Ministru Justisa, Ivo Valente iha nia diskursu hateten, “levantamentu sistematiku kadastru aposta realizasaun polítika VI Governu Konstitusionál hodi la’o tuir Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál longo prazu nian, ministériu ida ne’e ba iha prosesu dezenvolvimentu setór justisa nian. Planu ne’ebé ita implementa importante tebtebes. Importante tambasá? Tanba, bazeia ba sertifikadu rejistu rai, hatudu katak ita-bót sira na’in ba rai ida ne’e.”

Relasaun ho levantamentu sistematiku kadastru (rai), Ministru Ivo Valente esplika katak, “implementasaun la’o fazeadamente, hahú ona iha Postu Administrativu Metinaro no abranze to’o iha territóriu Timor laran tomak.”

“Ha’u hakarak hateten ba imi-hotu, sertifidadu rejistu ida ne’e sai prova, bainhira ita prosesa titular rai nian, atu hatudu ba Estadu katak rai ne’e pertensi ba ita-bót sira duni,” esplika Ministru Ivo Valente.

Ministru akrezenta katak, sertifikadu rejistu rai hanesan faze inísiu, tuir mai sei halo prosesu hotu-hotu atu Estadu rekoñese sidadaun sira nia direitu, Governu sei fó titular nu’udar na’in ba rai. Ministru mós informa katak, disputa barak mak rejistradu iha Diresaun Terras no Propreidades. VI Governu tenta buka solusau ba disputa sira, liu hosi meius mediasaun, maioria Governu rezolve tiha ona, maibé barak mós ba iha prosesu rekursu judisíal iha tribunal hodi hakotu.

Ministru Ivo Valente dehan liután, “artigu 54, Konstituisaun RDTL determina sidadaun timor-oan nia direitu ba rai, maibé hodi rekoñese direitu sidadaun ni’an, Governu tenke defini iha lei, ita-nia lei iha tiha ona, no aprovadu iha Parlamentu Nasionál atu rekoñese dereitu ba rai sidadaun sira hotu-hotu.”

“Ida ne’e mak esforsu Governu ida ne’e halo, Governu halo esforsu tuir Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál dezde 2011, ita hahú implementa, no ohin tinan 2017 prova dadaun katak buat ne’ebé mak iha planu estratéjiku ita implementa,” dehan Ministru Ivo Valente

Iha biban ne’e, Ministru Ivo mós esplika kona-ba importansia rai ba povu, Estadu no nesesidade fó titulu ba rai. Aliénde ne’e, apela mós sidadaun sira atu rezolve didi’ak disputa rai, tenke tu’ur hamutuk no kolabora ho autoridade lokál sira. Nia mós husu Xéfi Suku no Xéfi Aldeia sira atu akompaña sidadaun sira ne’ebé hasoru problema disputa rai nian hodi buka solusaun dame no páz.

Iha fatin hanesan, Ministru Kayrala Xanana Gusmão iha nia-liafuan ba lansamentu entrega sertifikadu rejistu rai iha Postu Metinaro hateten, “ohin aktu ida ne’ebé simboliku mas importante tebtebes, ita idak-idak sei simu surat oan-ida hodi hatudu rai ne’e ita-bót ni’an. La kleur tán ita tinan 15 ita ukun án, loron 20 Maiu mai ne’e. Ita la’o maske la’o neneik hanesan manan ukun án ne’ebé kleur tebes, sakrifika ema barak maibe ita ukun án. Ita hakarak buat hotu di’ak, ha’u hakarak dehan iha tinan 15 ona, mak foin halo buat hirak ne’e, ha’u bele dehan, ita sei di’ak liu, kompara ho rai dezenvolvidu barak ne’ebé hasoru probema barak.”

“Tanba-ne’e, bainhira ita hare’e dók ba kestaun rai nian, no eskoilla saída mak importante atu halo, maske ita la’o neneik ba no Timor sei to’o iha ne’ebá,” enkoraja Ministru Kayrala Xanana Gusmão.

Ministru Kayrala Xanana expressa mós nia agradesimentu ba kolaborasaun autoridade lokál sira, GMN Holding halo joint venture ho ARM Apprize ba servisu ne’ebé halo dadaun em relasaun ho Sistema Nacinal de Cadastro.

Hafoin ne’e, Ministru Kayrala Xanana Gusmão simbolikamente entrega sertifikadu rejistu rai ba reprezentante populasaun Postu Administrativu Metinaro.

Maria de Lourdes Xavier Lin
Media Oficer
Gabinete Ministru Justisa