SETP Sai Oradór Ba Semináriu Munisipál iha Maliana

MALIANA-Sekretáriu Estadu Terras Propriedades (SETP) Jaime Xavier Lopes iha loron 9 fulan-Setembru tinan 2016 foinlalais ne’e sai oradór prinsipál ba Semináriu Munisipál ne’ebé ho nia tópiku Politika Governu nian kona-ba direitu asesu ba rai no sai na’in ba rai iha Salaun enkontru Alfándega Maliana Munisipiu Bobonaro.

Relasioma ho tópiku ne’ebé ko’alia kona-ba Politika governu nian direitu asesu ba rai no sai nain ba rai ne’e SETP hateten, bainhira ita ko’alia kona-ba problema rai ita mos presiza hatene istoria rai nian.

Tanba ne’e Jaime mós koan-ba prosesu hetan bulletin ofisiál no nia funsaun inklui alvará ho nia funsaun.

Nia hateten, problema rai sei menus bainhira komundiade sira kumpriende katak rai ne’ebé la’ós sira nian labele ba okupa no nia bele okupa no uza ba rai ne’ebé maka ninian.

“Ita labele hanoin dehan veteranus ona ita okupa rai tuir ita nia harak, maibé ita mós tenki kumpre lei ne’ebé maka eziste iha ita nia nasaun, nune’e ukun-an la’ós atu ukun tuir ita nia karak maibé presiza halo tuir lei nune’e problema hodi labele mosu,” dehan Jaime.

Responde ba prekupasaun komunidade sira nian kona-ba ema sira ne’ebé maka okupa ema seluk nia hela fatin no fa’an fali ba ema seluk, SETP hateten, ne’e krime, tanba tuir lei Nú. 1/2003 rai ho uma sira ne’ebé estadu portugés ho estadu Indonesia inklui mós nia komunidade sira hosik hela, estadu Timor-Leste liuhosi Terras Propriedade mak sai hanesan na’in hodi administra provizoriamente.

Iha biban ne’e SETP esplika mós kona-ba atrigu 54 konstituisaun RDTLnnian ne’ebé ko’alia kona-ba direitu ba propriedade privada, artigu 58 ko’alia kona-ba hela-fatin, artigu 115 ko’alia kona-ba Governu nia kompetensia hanesan mensiona iha alineia K hateten Fó garantia defeza no hametin riku-soin públiku nian no mós riku-soin Estadu nian; no iha artigu 141 nian ko’alia kona-ba Rai ne’ebé hateten Lei mak regula propriedade, nia uzu no utilidade rai nian, hanesan fatór produsaun ekonómiku ida.

Iha biban ne’e Kordenadór apoiu fundus ba sosiedade sivíl nian, Joaquim da Costa Freitas hateten, fundus ba sosiedade sivíl ne’e hahuu ona hosi tinan 2008 to’o oras ne’e, belun sai parseiru uniku ba fundus ida ne’e. Nia mós hatoo ninia agradesementu ba iha SETP ho nia kometiva tanba bele partisipa iha eventu ne’e.

Iha fatin hanesan reprezentante prezindente PDHJ, Filomena Maria Fatima Dias haeteten, asuntu rai hanesan direitu fundamentál, tanba buat hotu harí iha rai nia leten tanba ne’e PDHJ tau as tebes ema nia direitu. Ema hotu koalia kona-ba direitu maibé tenki hatene mos ninia dever. Rai hanesan baze fundamentál ida hodi bele goza sira nia direitu.

Iha seminár Munisipál ne’ebé organiza hosi ONG Belun ne’e, hetan mós partisipasaun hosi PDHJ, Gabinete PM Administradór Munisipiu inklui mós parte segunransa hosi PNTL.*

Ananias Babo Horta
Media Officer SETP