Ministeriu Justisa liu-husi Diresaun Nasional Direitus Umanus no Cidadania (DNDHC) hala’o divulgasaun lei iha Postu Administrativu Turiscai, Munisipiu Manufahi, loron 23 Agustu 2016 no iha Postu Administrativu Bazartete, Munisipiu Liquisa iha loron 26 Agustu 2016.
Divulgasaun ne’e bazea ba planu DNDHC hodi reforsa kuiñesimentu sidadaun sira li-liu iha area ne’ebé do’ok hosi kapital kona ba lei (Rezistu Sivil, Lei Kontra Violensia Domestika, Kodigu Penal: Falsifikasaun Dokumentus no Kodigu Penal: Prosedimentu Hato’o Keixa).
Sesaun iha Turiscai no Bazartete , ba objetivu programa Diretór interino DNDHC, Jose Paulino Dias Ximenes sempre hetete, “ divulgasaun ne’e sai hanesan politika Ministériu Justisa nian hodi transmite informasaun lei, nune’e komunidade bele komprende no hala’o iha nia vida moris nudar sidadaun ne’ebé di’ak.”
“Hasa’e konsensia komunidade kona-ba lei ne’e importantu tebes, senukazu ita la komprende lei bainhira infrenta problema ruma ita konfuzaun no duvida tebes. Tan ne’e, hau husu komunidade Turiscai toma atensaun hodi rona di’diak no hau rekomenda ba Ministériu Justisa atu mantein divulga lei sira ne’e.” Dehan Reprezentante Administrador Postu Turisscai, Horasio Rodrigues iha sesaun, Tersa (23/8/2016).

Sesaun iha Bazartete, loron 26 Agustu 2016, Reprezentante Adminitrador Postu Bazartete, Amaro Pereira iha nia intervensaun antes tama kontiudu prisipal sesaun hateten, “informasaun lei ne’e presija ita rona no halo tuir, nune’e ita bele hakmatek iha paz nia laran no kontribui ba dezenvolvimentu.”
Iha kada sesaun subtansia materia prinsipal mak: Lei relasiona ho Rezistu Sivil hato’o hosi Reprezentante Diretor DNRN, Mario Ximenes, kontiudu esensial sobre prosesu rezistu ema moris, rezistu ema kaben, rezistu ema mate, oinsa hetan Bileti Identidade no Pasaporte inklui naturalizasaun. Eix Diretór DNRN ne’e mós hateten ita nia maluk sira iha rai sorin Indonesia ne’ebé hakarak sai sidadaun Timor laos fila mai sai sidadaun diretamente maibe ba sira presiza prense rekezitus mak foin hetan fila fali sidadaun Timor-Leste.

Kodigu Penal: Krime Falsifikasaun Dokumentus, hato’o hosi reprezentante Diretór DNAJL, Yudi Pamukas, iha nia parte mensiona kona-ba saida mak falsifikasaun no ema ne’ebé halo falsifikasaun ne’e bele kastigu prizaun tinan 1- 6, enkuandu funsionariu mak komete bele kastigu prizaun tinan 2-8.
Lei Kontra Violensia Domestika, hato’o hosi Tekniku Superior DNDHC, Celito Cardoso, iha nia parte esplika kona-ba definisaun (Asaun Fiziku, Psikolozika, Violensia Seksual no Violensia Ekonomika) no sansaun penal ba autor violensia domestika no akresenta katak violensia domestika ne’e autor ka arguidu bele mos feto no laos mane deit.

Kodigu Prosesu Penal: Prosedimentu hato’o Keixa, hato’o hosi Tekniku Superior DNDHC, Carmelindo da Silva Caetano, iha nia parte mensiona kona-ba saida mak lei no oinsa hato’o keixa no denunsia, esplika mós knar Polisia, Prokurador no Juiz inklui direitu vitima ka Lezadu no direitu Suspeitu/arguido. Prosesu krime ne’e lahanesan ho prosesu sivil. Krime sei liu husi PNTL no Ministeriu Publiku mak foin ba hatan iha Tribunal.
Sesaun divulgasaun hirak ne’e partisipa hosi reprezentante lideransa Postu Administrativu Turiscai, Lideransa Postu Administrativu Bazartete, Lideransa Komunitaria, Reprezentante PNTL eskuadra kada Postu Administratu rua refere, Igreja, eskola no komunidade sira. (C)